સંવત ૧૯૯૩ ના માસ વૈશાખ સુદી ૧૦ {VSAK: 19-May-1937} ની રાત્રિની સભા

          હંમેશના નિયમ પ્રમાણે આજની સભામાં પ્રભુપ્રાર્થના થયા બાદ ભાઈશ્રી હરજી પુંજા નાથાણીએ ઉભા થઈ સભાને ઉદ્દેશી જણાવ્યું કે :— આજે બે દિવસ થયા ભાઈશ્રી રાજારામ શામજી કારણ વસાત માનકુવા ગયા હતા તેઓશ્રી આજે દિવસના બીજા ભાઈઓ ભેગા પુનઃ આવેલા છે તેમનો જ્ઞાતિ પ્રત્યેનો પ્રેમભાવ અપાર છે, આજે વીસ વરસોથી જ્ઞાતિહીતના કાર્યોમાં નીડરપણે નીઃસ્વાર્થ ભાવે સેવા કરી રહેલા છે એટલું જ નહિ પણ કરાચીમાં આપણી જ્ઞાતિની ભરાયેલી પહેલી પરિષદમાં પ્રમુખસ્થાન સ્વીકાર્યું હતું અને તે કાર્યને દિપાવ્યું હતું જેથી આજની સભાના પ્રમુખસ્થાન સ્વીકારવાની શ્રીમાન ભાઈશ્રી રાજારામ શામજીને વિનંતી કરૂં છું આશા છે કે તે પદ સ્વીકારી આજની સભાનું કાર્ય પોતાની બુદ્ધિ તેમજ કાર્યકુશળતાથી પાર ઉતારશે.

          ઉપરોક્ત દરખાસ્તને ભાઈશ્રી ભાણજી જેઠાએ અનુમોદન આપવાથી તાળીઓના ગડગડાટ તેમજ ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણના જયનાદથી પ્રમુખશ્રીએ પોતાનું સ્થાન સ્વીકાર્યું હતું.

          પ્રમુખશ્રીએ ઉભા થઈ સભાને ઉદ્દેશીને જણાવ્યું કે :—

          પ્રિય જ્ઞાતિબંધુઓ, બ્રહ્મનિષ્ઠ મહાત્માશ્રી, શ્રી પુજ્ય માતાઓ અને પવિત્ર બહેનો અને પધારેલા સદગ્રહસ્થો :

          આજની જવાબદારી ભરેલા પ્રમુખનું સ્થાન મને આપવામાં જે માયા અને મમતા બતાવી છે તે ખાતર હું આપ સર્વનો ઉપકાર માનું છું. મારાથી વિશેષ લાયકાત ધરાવનારા બંધુઓ વિદ્યમાન હોવા છતાં એક સેવક તરીકે મારી ફરજમાં જે વધારો કર્યો છે તે આપ સર્વે ભાઈઓના સહકાર તેમજ સહાનુભૂતીથી આજનું કાર્ય નીર્વિઘ્ને પુર્ણ થાઓ એવી પરમાત્માને પ્રાર્થના કરું છું.

          આટલા દિવસના કાર્યોમાં ભાઈશ્રી રતનશીભાઈએ ધાર્મીક તેમજ સામાજીક બાબતોમાં બહુ જ સારી રીતે સમજાવ્યું છે તે બદલ તેમની જ્ઞાતિ  પ્રત્યે વિશાળ ભાવનાને ધન્યવાદ આપું છું અને કરાંચીથી આપણા ધર્મ અને જ્ઞાતિ માટે રણ રસ્તા જેવું વિકટ પરિશ્રમને સહન કરી જે અત્રે આવેલા છે તેવી તેમની ધર્મ ભાવનાને જોઈ ખુશી થાઉ છું. એવી ભાવના આપણી જ્ઞાતિના દરેક ભાઈઓમાં ઉદ્‌ભવે એવી પ્રભુનને પ્રાર્થના કરૂં છું.

          ધાર્મિક તેમજ સામાજીક બાબતોમાં પુજ્ય મહાત્માશ્રી ઓઘવદાસજી પોતાની અનુપમ જ્ઞાન શક્તિથી આપણને સમજાવી અલભ્ય લાભ આપશે છતાં પણ મારે કંઈ બે શબ્દો બોલવા જોઈએ એમ સમજી મારો આંતરીક ભાવ રજુ કરું છું.

          ભાઈઓ ! આપણે જ્યારથી વિધર્મી કહેતાં પીરાણા પંથનું અનુકરણ કર્યું ત્યારથી આપણી ધાર્મિક, સામાજીક અને વહેવારીક વૃતિ લગભગ નષ્ટપ્રાય થઈ ગઈ એમ કહીએ તો કાંઈ ખોટું નથી. કારણ કે અસંખ્ય વરસોથી આપણા પસીનાની કમાઈના પૈસા પીરાણે મોકલી મહા પુણ્ય  કર્યું હોય એમ માનતા આવ્યા છીએ. અને એ પુણ્યમાંથી કાકા અને સૈયદોને ખુબ આનંદ કરાવ્યો  પરંતુ આપણી જ્ઞાતિના નીરાધાર અને નીસહાય બંધુઓને  અણુ માત્ર પણ ઉપયોગી ન થઈ શક્યા એજ દિલગીરી ભરેલી બીના  છે. શું ? આપણી જ્ઞાતિ બધી શ્રીમંત અને સુખી છે ? જરાએ નહી. હજી આપણી જ્ઞાતિમાં ઘણા એવા ગરીબ કુટુંબો છે કે જે કરજના ભારથી રીબાતા હશે તેઓને લાખોના નાણામાંથી કીંચીત પણ સહાયતા કરી શકીએ તેનો વિચાર આપણા પુજ્ય અગ્રેસરો અને વડીલો એક ક્ષણ પણ કરતા નથી. એ કેટલું શોચનીય કહેવાય ! આપણા અગ્રેસરો જ્ઞાતિ ભોજનો વીગેરે કરાવવામાં બહુજ ધ્યાન  રાખે છે. પણ તેવું ધ્યાન રાખવા કરતાં આપણી જ્ઞાતિમાં ઘણી એવી બહેનો છે કે જે અપંગ અવસ્થા ભોગવતી હોય, પોતાના ગુજરાન સારૂં અસહ્ય યાતનાઓ સહન કરતી હોય તે વિધવા બહેનો અને ભાઈઓને વીણી વીણી જ્ઞાતિ તરફથી મદદ આપવી એ આપણો ધર્મ કહેતાં ફરજ છે.

          આપણી જ્ઞાતિના બાળકો સારૂ શિક્ષણનું સ્થાન એકે નથી તે શું આપણા બાળકોને વિદ્યાની જરૂરત નહીં હોય ? વેપારીઓ સાથે લેવડદેવડના હીસાબો તથા આપણે ઉપજાવેલ અનાજ વેચાણ વિગેરે કેટલીક વહેવારીક બાબતો સમજવા સારુ અને આપણા જીવનમાં ધાર્મિક જ્ઞાન સંપાદન થઈ શકે એ હેતુથી સાચી કેળવણીનો અનુભવ લેવો જોઈએ અને આપણી જ્ઞાતિ તરફથી એક પણ દવાખાનું નથી તે શું આપણી જ્ઞાતિ બધી નીરોગી છે ? પણ તેમ નથી. આપણા ઘણા ભાઈઓ દવાના અભાવથી અનેક રોગોથી પીડાતા હશે અને જ્યાં ત્યાંથી દવા લઈ જેમ તેમ ચલાવતા હશે. એવી એવી બાબતોમાં લક્ષ રાખી આપણા પુજ્ય અગ્રેસરો ધર્માદા નાણાંનો સદ્‌વ્યય કરે તો કોઈને કહેવાપણું રહે નહી અને જ્ઞાતિ ઉન્નતિ પણ થઈ શકે.

          તે સિવાય હિન્દુસ્તાનમાં પશુ ઉછેર સંબંધી જોશભેર ચળવળ ચાલી રહેલી છે અને વાત પણ સાચી છે. પશુ એ આપણું ખરૂં ધન છે, તેમાં પણ ખાસ આપણે ખેતી પ્રાધાન્ય કોમ છીએ. ગાયો, ભેંસો અને ઘોરી કહેતાં બળદોને જેટલા આપણે વધુ સુખી રાખીશું. એટલા આપણે વધુ સુખી રહી શકશું. કારણ કે ગાય અને ભેંસના દુધ અને ઘૃત (ઘી) થી આપણું પોષણ થાય છે એટલું નહી પણ કેટલુંક ઉપલક ખર્ચ પણ આપણે એની આવકમાંથી કમાઈ શકીએ છીએ. ત્યારે એને સુખી રાખી પુરતી રીતે પાલન પોષણ કરવું એ આપણી ફરજ છે. બળદ તો આપણા સુખ દુઃખના સાથી છે આપણી કમાઈના અરધે અરધા માલીક છે કારણ કે દીવસ અને રાત્રીની દરકાર કર્યા વિના વરસાદ કે પવનની પરવા રાખ્યા વિના, ટાઢ કે તડકાની ચીંતા ભોગવ્યા વીના આપણા ભેગા ખરી મજુરી કરનારને તો આપણાથી ભુલાય જ કેમ ? એની તો પુરેપુરી માવજત કરવાને આપણે બંધાયેલ છીએ. સમયસર એ વૃધ્ધ કે અશક્ત થાય ત્યારે એના કરેલા ગુણોને યાદ કરી એની સારી રીતે સેવા ચાકરી કરવી એ આપણો ધર્મ છે.

          વિશેષમાં આપણા જ્ઞાતિના ત્રણે પાંચાડામાંથી પધારેલા ભાઈઓનો ઉપકાર માની પ્રાર્થના કરૂં છું કે પીરાણાના પ્રપંચોથી ઘણાક વર્ષો થયાં આપણો પવિત્ર હિન્દુ ધર્મ ભુલી ગયા છીએ તેમાં આપણા સુધારક ભાઈઓ કે જે પાંચસો વરસ પહેલાં આપણો હીન્દુ ધર્મ હતો તેજ ધર્મને ફરીથી અંગીકાર કરવાનું કહે છે એ કંઈ ખોટુ અથવા ખરાબ નથી. મમતાથી આપણે અરસપરસ વિરોધ કરીએ એથી આપણી જ્ઞાતિની દુર્દશા થાય છે એવું દરેક ભાઈઓએ સમજવું જોઈએ.

          જેમ આપણી જ્ઞાતિએ પીરાણા પંથના અનુયાયીઓ થઈ ખાનાની સ્થાપના કરી સતપંથી બન્યા તેવી રીતે કેટલીક જગ્યાએ બીજી જ્ઞાતિઓમાં પણ તેવીજ રીતે પ્રચાર કાર્ય થઈ રહેલું હતું. જેમાંના કેટલાકો આજે હીન્દુ મટી મુસલમાન થઈ ગયા છે તે આપ ભાઈઓ પણ જાણતા હશો.

          શરૂઆતમાં આપણા વડીલોએ બાવાનો પંથ એટલે પીરાણા—સતપંથ લીધો ત્યારે લગ્નપ્રસંગે ચોરી તથા મરણ વખતે અગ્નિસંસ્કાર કાયમ હતા પણ પાછળથી આ ગામમાં એ રીવાજો બંધ કરવામાં આવતાં આસ્તે આસ્તે આપણા બીજા આચાર વિચાર ધર્મના નામે બદલી જાય તો ઘણું ખોટું કહેવાય. એમ સમજી સુધારકોએ આપણો પુર્વે જે ધર્મ હતો અને તેના આચાર વિચારો બંધબેસતા હિન્દુ ધર્મના છે તે તેમણે ગ્રહણ કર્યા છે. એથી કાંઈ આપણી જ્ઞાતિનું અકલ્યાણ થવાનું નથી.

          સતપંથ એ સાચો પંથ છે એમ કહેનાર સૈયદો કેવળ પોતાના પેટ ભરવા સારૂ એ વેદ માર્ગ અને અથર્વવેદના નામથી આપણને ભરમાવી રહેલા છે. વેદ માર્ગ અથવા અથર્વવેદનો એ પંથમાં જરા પણ અંશ નથી એ આજના અનુભવોએ આપણને બતાવી આપ્યું છે ત્યારે તેમાં દુરાગ્રહ કરી આપણી જ્ઞાતિની દુર્દશા ન કરવી એ દરેક સમજુ ભાઈઓની મુખ્ય ફરજ છે.

          તે સિવાય કહેતાં મને બહુ ખેદ થાય છે કે આપણા શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ તરફથી ભગવાનના નામની પ્રતિષ્ઠાના કાર્યમાં વિઘ્ન ઉભું કરવાને આજ દિવસની સભાના પ્રમુખ શ્રીયુત શીવજીભાઈ જેઠાભાઈ પટેલને વરસોના જુના રીપોર્ટ  બતાવી જે ખોટી રીતે દોરવણી કરવામાં આવી હતી તેવું કૃત્ય કોઈપણ સુધારકના નામને છાજે તેવું હું માનતો નથી.

          એક જ્ઞાતિભાઈ તરીકે અથવા સાચા સુધારક તરીકે આ એક શુદ્ધ હિન્દુ ધર્મી તરીકે પણ ભગવાનની મુર્તીની પવિત્ર પ્રતિષ્ઠાના કાર્યમાં અડચણ ઉભી કરવી તે બિલકુલ ઈચ્છવા યોગ્ય નથી. કારણ કે અન્ય જ્ઞાતિ હિન્દુઓ પણ આવા પવિત્ર કાર્યોમાં સંપુર્ણ ભાવ ધરાવી સાથ આપી રહેલા છે ત્યારે સ્વજ્ઞાતિ તરીકે કોઈપણ ભાઈ આવા ઉત્તમ કાર્યમાં હરકત ઉભી કરી અભાવ ધરાવે એ બીલકુલ યોગ્ય નથી. હું ખાસ ભારપુર્વક કહું છું કે ઈર્ષા રાગ અને દ્વેષ એક સજ્જન તરીકે વહેવારીક કાર્યોમાં પણ ઉપયોગ ન કરવા જોઈએ તેના બદલે જ્ઞાતિ ધર્મ અને ભગવાનના કાર્યમાં પણ આપણી પ્રકૃતી અનુસાર ઈર્ષાનો ઉપયોગ કરી કુસંપ વધારવાના કારણભુત થઈએ એ સ્થિતિ એક સુધારક અથવા જ્ઞાતિ સેવક તરીકે શરમાવનારી છે એમ કહેવાની આ દુઃખ ભરેલી પરિસ્થિતિ ઉભી થઈ છે. એથી મારા શુદ્ધિવાળા ભાઈઓને વિનંતીપૂર્વક ભલામણ કરું છું કે તમે તમારી વહાલી જ્ઞાતિ સારુ જરાપણ લાગણી કે માન હોય તો અંગત રાગદ્વેષો તથા વેર વિખવાદો ભુલી દાવપેચ કે પ્રપંચથી દૂર રહેજો અને તેમાંજ બધાઓનું હીત સમાયેલું છે કારણ કે તમારા વિચારોથી વિખુટા પડેલા ભાઈઓ કંઈ તમારા દુશ્મન નથી પણ જેમ હિન્દુ ધર્મે શુદ્ધિ સંગઠનની આવશ્યકતા સ્વીકારી સમય ધર્મને માન આપ્યું છે તેવી જ રીતે જે ભાઈઓને જ્ઞાતિ સાથે રહી જ્ઞાતિની ઉન્નતિની વધારે અગત્ય સમજાઈ હશે તેમાં આડકતરી રીતે અડચણ ઉભી કરવી એ સુધારક તરીકે જરા પણ શોભતું નથી.

          અંતમાં અમારી કાર્યનીતિની વખતો વખત પ્રશંસા કરવામાં આવે છે તે બાબતમાં અમે અમારી નજીવીમાં નજીવી સેવાની ફરજથી વિશેષ અમારાથી કાંઈ પણ થઈ શક્યું નથી. હું ઈચ્છુ છું કે મારી વ્હાલી જ્ઞાતિ સારુ સર્વસ્વ રીતે સેવા કરવાનો શુસમય પરમાત્મા આપે એવી અભિલાષા છે.

          આજની સભામાં અન્ય વકતાઓના વિવેચન થવાના હોવાથી હું મારા પૂજ્ય જ્ઞાતિ ભાઈઓને ફરીથી અપીલ કરું છું કે આપણામાં થયેલા કુસંપને મુકી પવિત્ર હિન્દુ ધર્મમાં શ્રદ્ધા રાખી જ્ઞાતિ ઉન્નતિના કાર્યને સફળ બનાવશો એવી આશા રાખી મારું બોલવું પુરું કરી બેસી જવાની રજા લઉં છું.

          ત્યારબાદ ભાઈશ્રી રતનશી ખીમજીએ ઉભા થઈ સભાને ઉદ્દેશી જણાવ્યું કે આપણા અત્યારના કાર્યક્રમ પ્રત્યે અન્ય જ્ઞાતિ ભાઈઓને પ્રેમની લાગણી ઉદ્‌ભવે છે એ જાણી મને અત્યંત આનંદ થાય છે.

          પીરાણા પંથ આપણા માટે લાયક નથી એમ સમજી ગયા છીએ. એક વસ્તુ આપણી દૃષ્ટિએ અળખામણી થઈ પડી છે તે ઘડી ઘડી ચુંથણા ચુંથવા ઠીક નથી. આપણે અહીંયા જે પ્રતિજ્ઞા લઈએ તે સંપુર્ણ રીતે પાળીએ છીએ એવું જનતાને બતાવી આપવું જોઈએ. આપણું મસ્તક ધાર્મિક દૃષ્ટિએ મુસલમાન કે યવનને નજ નમાવવું એવું મન સાથે ચોક્કસ કરી લેવું જોઈએ. પીરાણા પંથના નીભાવ અર્થે તેમજ સૈયદોના પોષણ માટે ગાદીના મુજાવર એજંટ તરીકે કાકાઓને નીમવામાં આવ્યા. એ કાકાઓ મારફતે આપણી પાસેથી મોટી મોટી રકમો ઉઘરાવવામાં આવે છે. તેમાંથી અમુક હીસ્સો સૈયદોને આપવામાં આવે છે. એ વાતની તો આપ સર્વેને જાણ હશે અને એ સંબંધે જાહેર હેન્ડબીલો દ્વારા તેમજ પરીષદોમાં ચર્ચાઓ થઈ ગઈ છે. પીરાણાની ગાદીના મુંજાવર કાકા તે બાપના ભાઈ કાકા જેવા નહિ પણ આપણે  માટે તો રસ્તામાં ચોર લુટારા મળે તે માંહેના કાકા થયા, કારણકે આપણને લુટ્યા, લુટાવ્યા, તેમજ ગાયને દોહીને કુતરાને પીવડાવ્યા બરોબર કર્યું છે. માટે પીરાણાપંથ, કાકા અને સૈયદો આપણે માટે લાયક નથી તેમજ તેઓની આપણને કોઈ પણ સંજોગોમાં જરૂરત પણ નથી. અસ્તુઃ

          હવે હું શુદ્ધિબાબતની વાત ઉપર આવીશ, જે વાત સભામાં બે—ત્રણ દિવસ થયા ચોળાય છે જે બાબત હું મૌન સેવી રહ્યો હતો, તે એટલા માટે જ કે દશમને દિવસે આમંત્રણ મોકલેલા બધા ભાઈઓ આવી જશે તે સમયે તે બાબતનો ખુલાસો કરવો યોગ્ય જણાશે એમ ધારી આજ ખુલાસો કરવો ઉચીત ધારૂ છું.

          ભાઈઓ ! “છઠની સભામાં પ્રમુખ સાહેબના ભાષણમાં બોલાયું હતું કે રતનશી ભાઈએ પણ દેહશુદ્ધિ પ્રાયશ્ચિત કરાવી દશ વરસ સુધી નાત સાથે ખાવાપીવાનો વહેવાર બંધ  કર્યો હતો” તે વાત સાચી છે. તે પ્રમાણે મ્હેં કર્યું હતું પરંતુ સમયના રંગ બદલતાં જણાયું કે નાત સાથે ખાવા પીવાનો વહેવાર બંધ રાખતાં સુધારાની ચળવળ બિલકુલ પડી ભાંગી, તે અરસામાં નાતમાં જાગૃતી સારી જેવી થઈ ગઈ હતી. અને તેઓને કહેવા જતાં કાંઈ સાંભળે નહિ તેમ છતાં ઉપદેશ આપવાનું બ્હાનું રહ્યું નહિ તેમજ જ્ઞાતિ ભાઈઓને પણ શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ પ્રત્યે સ્વાભાવીક અણગમો ઉત્પન્ન થયો કે અમારી સાથે ખાઓ પીઓ નહિ એટલે તમે અમારા ભાઈ શેના !  તમારેને અમારે કાંઈ નહિ એ વાત પણ ખરી હતી કે “અન્ન જુદાં ત્યાં મન જુદાં” એ કહેવત પ્રમાણે તે ભાઈઓના શબ્દોની મુક્ત કંઠે પ્રશંસા કરવી પડી. તે સિવાય બીજી બાબત એ છે કે જ્ઞાતિ અભક્ષા ભક્ષ કરતી નથી. એટલે ખોરાક સાત્વીક છે. ત્રીજી બાબત એ છે કે  જગતમાં આજ શું ચાલી રહેલું છે તે તરફ નજર કરતાં મહાત્મા ગાંધી, પંડીત મદનમોહન માલવીઆજી, પંડીત જવાહરલાલ નેહરૂ આદી દેશ નેતાઓએ છુતાછુત દુર કરવામાં પોતાની શક્તિનો વ્યય કરી રહ્યા છે. તેમં તેઓ કેટલેક અંશે સફળ થયા છે અને અછુતો કે જેને અડકીને નાહવાની ઘેલછા હતી તેઓની સાથે પ્રતિષ્ઠીત નાગરીકો ઉંચ વર્ણના કેટલાક હિન્દુ ભાઈ બહેનો પંગતમાં સાથે બેસી જમે છે, સહર્ષથી ભેટે છે અને તેમ કરવાનું દેશનેં આહ્‌વાન આપી રહ્યા છે જે પ્રમાણે દેશના સમજુ વર્ગના તમામ હિન્દુ ભાઈઓ વર્તણુક કરી રહ્યા છે. એ બધુ સમય કરાવે છે. સમય બદલે છે ત્યાં મનુષ્યોના વિચારોમાં પણ પરીવર્તન થવાની આવશ્યકતા જણાય છે. આટ આટલી બાબતો દેશમાં બને છે અને નજરોનજર નીહાળીએ છીએ તો પછી આપણો ખાવા પીવાનો સવાલ તો પોતાની નાત સાથેનો છે. જે બાબત મેં વિચાર્યું કે જ્ઞાતિ ભોળી અને અજ્ઞાન છે, તેમાંનો લગભગ ૧/૩ એટલે ત્રીજો ભાગ ઠીક પ્રમાણમાં સમજી ગયેલ છે. અને તેનો પીરાણાપંથ પ્રત્યે સદંતર અભાવ થઈ ગયો છે તેમાંના અપવાદ રૂપે જ પીરાણાની ક્રીયામાં ભાગ લેતા હશે અગર ક્રિયા કરાવતા હશે. એ બધી બાબતોને ધ્યાનમાં લેતાં તેમજ શુદ્ધી કરાવીને  કાંઈપણ ધાર્મિક ચળવળ ન કરીએ તો પછી શુદ્ધિ અર્થ વગરની કહેવાય.

          ચોથી બાબત એ છે કે ભાંગ્યા તુટ્યા સગપણો સાંધવા હોય અર્થાત (પુનઃ લગ્ન કરવાં હોય) ત્યારે પણ શુધ્ધિ કરાવી ખાવાપીવાનો વહેવાર નાત સાથે રાખ્યો ન હોય તો પણ પોતાની સગવડને ખાતર નાતમાંથી સગપણ કરી રીતસર ખાઈપીને પુનઃ લગ્ન કરી આવે છે તે વખતે અભડાઈ જવાતું નથી. પરંતુ જ્યાં શુદ્ધિવાળાને પોતાની સગવડ હોય ત્યાં કહે છે કે અમારો તમારી સાથે ખાવાનો વહેવાર નથી અને અગવડ થાય અથવા સ્વાર્થ સાધવો હોય એટલે બધી વાત ભુલાઈ જવાય છે જેથી શુદ્ધિવાળો સગવડીઓ પંથ છે. એમ ચોક્કસ ખાતરી થયા પછી અને જ્ઞાતિ સુધારાનું કામ આગળ ધપે એ હેતુથી મેં મારા વિચારોમાં પરીવર્તન કર્યું અને તે પણ કેવા સંજોગોમાં ખાવાપીવાનો વહેવાર નાત સાથે શરૂ કર્યો તે હવે પછી જણાવીશ અને જ્યાં પીરાણા—સતપંથની ક્રિયા કર્મ ન થતાં હોય તેમજ અમી કે નુરની ગોળીનો વપરાશ ન થતો હોય તેવે ઠેકાણે સમુહ એકઠો મળે ત્યાં જ્ઞાતિ ગંગાસ્વરૂપ માની હું તેઓની સાથે જમવાનું ઉચીત ધારૂં છું.

          આજથી લગભગ સાત વરસ ઉપરે અમારા ગામ વિરાણીમાં આપણા જ્યોતીધામની અંદર ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તિની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા ગામના સુધારક ભાઈઓની સંમતીથી થયેલી હતી તે વખતે આમંત્રણને માન આપી મુંબઈ—ઘાટકોપરથી વિરાણી ગામના સુધારાવાળામાંના પાંચ જણા વિરાણીના મંદિરમાં ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તિની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે આવ્યા હતા. તેમાં એક હું તથા ભાઈશ્રી મેઘજી લખમશી નાકરાણી, તથા સવદાસભાઈ કાનજી તથા શીવજીભાઈ મેઘજી તથા કરસનભાઈ માના ખેતાણી એમ જણા પાંચ આવ્યા હતા. તે સમયે હું તથા ભાઈ સવદાસ કાનજી શુદ્ધિવાળા પક્ષ માહેના હતા જેથી નાત સાથે અમારો ખાવાપીવાનો વહેવાર નહોતો તો પણ ત્યાં અમે પ્રતિષ્ઠાની મુકરર કરેલી તિથીથી પાંચ સાત દહાડા અગાઉ પ્રચાર કાર્ય કરવા આવ્યા હતા અને પાંચ સભાઓ ભરાયેલી હતી. જેમાં અમારી બુદ્ધિ અનુસાર આપણા ભાઈઓને સમજાવ્યા અને  ત્યાં નીમેલી કાર્યવાહક કમીટીમાં  ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તિને મંદિરમાં પધરાવ્યા પછી તેમને માનનારા ભાઈ તથા  બહેનોએ કેવી રીતે આચારવિચાર પાળવા તથા ધાર્મિક ક્રિયા કર્મ કરવાં તે સંબંધમાં અગિયાર ઠરાવ ઘડી પાસ કરાવીને જાહેર સભામાં વાંચી સંભળાવ્યા અને તેના ઉપર વિવેચન કરી સભામાં પધારેલા સર્વે જ્ઞાતિભાઈઓ, માતાઓ અને બહેનોને સમજાવ્યા જેની સારી જેવી અસર તેઓ ઉપર થઈ જેથી તાળીઓના અવાજો તેમજ ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની જય ગર્જનાથી ઠરાવોને વધાવવી લીધા અને પાળવાની કબુલાત આપી.

          જે દિવસે મંદિરની પ્રતિષ્ઠાની પુર્ણાહુતી હતી તે જ દિવસે સવારના લગભગ છ વાગ્યાના સુમારે ચુંટાયેલા કાર્યવાહકોમાંના મુખ્ય મુખ્ય ભાઈઓ મારે ઘેર આવી મને કહેવા લાગ્યા કે તમો ઘાટકોપરથી આવ્યા બાદ ચાર પાંચ સભાઓ ભરી અમોને ધાર્મીક તેમજ સામાજીક પધ્ધતિમાં ફેરફાર કરવા ખુલ્લુ સમજાવી તકલીફ સહન કરી છે તેના માટે અમો આપને ધન્યવાદ આપીએ છીએ. તમારા  કહેવા પ્રમાણે અમો વર્તવાનું ચાલુ કર્યું અને અગિયાર ઠરાવો સંપૂર્ણ રીતે પાળવાની કબુલાત આપી માન્ય રાખ્યા પછી હજુ અમારામાં સુધરવા બાબતનું એવું શું બાકી રહી જાય છે કે જેથી તમારો ખાવા પીવાનો  વહેવાર અમારી સાથે એક થયો નહી તેમજ તે સંબંધે કંઈ ચોખવટ પણ કરી નહિ માટે હજુ પણ એવી કોઈ બાબત આપના મનમાં રહી જતી હોય કે જેથી અમારા સુધરવામાં કચાસ રહેતી હોય અને તમારી ટેકને બાધ આવે તેમ હોય તો કહી દયો કે જેથી તેમનો પણ નીવેડો આવી જાય. ત્યારે મેં તેઓ આવેલા વડીલોને કહ્યું કે આ બાબત તમને આજે ઠીક સુજી છે અને આવા પ્રકારનો ખુલાસો તમો મારી પાસે માગો એમ હું પણ ઈચ્છતો હતો પરંતુ મારા મોઢેથી તમને ન કહેવાય એટલા માટે જ આ વસ્તુ મારા હૃદયની અંદર ખટક્યા જ કરતી હતી પરંતુ હવે છેલ્લો બારમો ઠરાવ લખી તમને વાંચી સંભળાવું તે ઠરાવ તમો પાસ કરી પાળવાની કબુલાત આપ તો મારે આપ જ્ઞાતિ ભાઈઓની સાથે ખાવાપીવામાં કોઈપણ જાતનો વાંધો રહેશે નહિં.

          મારાથી જ્ઞાતિની જે સેવા થાય છે અથવા કરૂ છું તે મારા ખરા અંતઃકરણથી જ્ઞાતિને ગંગાસ્વરૂપ અને પતીત પાવની માનીને. પરંતુ સમયને લઈને શરૂઆતમાં જ્ઞાતિ સેવાના કાર્યમાં ઝંપલાવ્યા વખતે પીરાણાની ગોળી ન પીવી અને પીરાણા પંથના અંગે થતા ક્રીયાકર્મ કરવા—કરાવવા નહિ એવી મેં પ્રતીજ્ઞા લીધેલી જેના કારણથી આટલા દિવસો સુધી મારે ખાવા પીવામાં આપની સાથે અંતરો રાખવો પડ્યો.

          હવેથી પીરાણાની અમી કે નુરની ગોળી તો આપણે મંદિર કર્યું એટલે નહીં જ વપરાય એટલે અહીંયા પીવાશે પણ નહિ એ વાત તો ચોક્કસ છે. પરંતુ જ્ઞાતિ સાથેનો વહેવાર ચાલુ હોવાથી બહારગામ કે કોઈ પણ ઠેકાણે પીરાણા પંથના ક્રિયા કર્મ થતાં હોય અને ગોળી વપરાતી હોય તેવે ઠેકાણે અમુક સંજોગોવશાત્‌ જવું પડે અને ગોળીનો ભેળવેલો પદાર્થ ધર્મ સંકટને લઈ ખવાઈ જાય તો તેવી વ્યક્તિએ ઘરે આવી સ્નાન કરી મંદિરમાં જઈ ભગવાનનું ચરણામૃત—ગંગાજળ લઈ પવિત્ર થઈ ઘેર જઈને જમવું. આવા મતલબનો ઠરાવ બારમો ઘડી તૈયાર કરી મંદિરમાં બપોરની છેલ્લી સભામાં સંભળાવ્યો અને સભામાં હાજર રહેલા દરેક ભાઈઓ તથા બહેનોએ તે ઠરાવ પાળવાની કબુલાત આપી. એટલે તે દિવસે બાર વાગે મંદિરમાં ભગવાનની મુર્તીની પ્રતિષ્ઠા કરાવ્યા પછી હું તથા ભાઈ સવદાસ કાનજી નાકરાણી જ્ઞાતિ ભાઈઓ સાથે બેસી આનંદથી જમ્યા.

          હવે શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ કે જેઓનો નાત સાથે ખાવા પીવાનો વહેવાર નથી તેવાઓને બે શબ્દો મારે કહેવાની ઇચ્છા થાય છે તે ભાઈઓમાંથી કોઈક ભાઈ અહીં હાજર હોત તો વધારે સારૂ હતું. પરંતુ તેમનામાંથી કોઈની હાજરી નથી એ જાણી હું દિલગીર છું હાલમાં તમો નારાયણજીભાઈની વાકચાતુર્યતાથી ભોળવાઈ અંધશ્રધ્ધા રાખી તેમના દોરવ્યા દોરવાઓ છો પરંતુ તેમનું હૃદય જીણવટથી તપાસીને તેઓશ્રીની જ્ઞાતિ પ્રત્યે ભાવના કેવી છે તે પુરતી રીતે જાણ્યા સિવાય અંધશ્રધ્ધા રાખી જે ભાઈઓ ખોટી રીતે હઠાગ્રહ પકડી બેસી રહ્યા છે તેમને મારે એટલું જ કહેવાનું છે કે જે શ્રધ્ધા અને લાગણી તમોને હાલમાં ભાઈશ્રી નારાયણજીમાં છે અથવા હશે તેના કરતાં પણ હું તેમના તરફ વધારે લાગણી તેમજ વિશ્વાસ ધરાવતો હતો મારો તેમના ઉપર એટલો  બધો  પુજ્યભાવ હતો કે તેમનો પડ્યો બોલ જીલતો અને તેમના વાક્યોને હું વેદ વાક્યો તરીકે માનતો હતો. પરંતુ અમારામાં જ્યારે સાધારણ બાબતમાં મતભેદ ઉભો થયો અને કેટલાંક કાર્યોમાં ખોટી જડતા અને ચાલબાજી જોઈ ત્યારે મેં તેમને ખરી બાબત કહી કે આ કાર્ય જ્ઞાતિ સુધારકનું ન હોઈ શકે. કારણ કે જ્ઞાતિ સુધારકનો ધર્મ તો બાપ દીકરાનો સંબંધ ધરાવતા હોય તોપણ પક્ષપાત ન કરતાં ન્યાયની તરફેણમાં ઉભા રહેવું જોઈએ પરંતુ તે ભાઈની જ્ઞાતિ તરફની લાગણી માત્ર  પોતાના શોખની ખાતર પારકે પૈસેથી મોટાઈ મેળવવાની અને કેટલાક મારા જેવા તેમના હૃદયને  જાણ્યા સિવાયના અંધશ્રધ્ધાળુઓને હડધુત કરાવ્યાની તેમની મનોવૃત્તિ જાણી ત્યારે મેં તેમની સાથે એક ઠેકાણે બેસી લગભગ ત્રણ કલાક સુધી તે ભાઈશ્રીના છેવટના વિચારો જાણવા વાટાઘાટ ચલાવી. જ્ઞાતિ સુધારાના કેટલીક બાબતના ખુલાસા કર્યા તો તેમણે મને પોતાના છેવટના વિચારો  સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહી દીધા કે આ નાત ગમે તો સુધરે અથવા મુસલમાન થઈ જાય અગર આ નાતનું ગમે તે થાઓ તેની સાથે મારે કાંઈપણ લેવા દેવા નથી. પૈસા પરબારા મળે છે તેમજ થોડા ગણા જ્ઞાતિ ભાઈઓ મારામાં વિશ્વાસ રાખીને ઢેડાય છે અને મને આ બાબતનો શોખ છે ત્યાં સુધી ભાગ લઉં છું બાકી તો તારી માફક જ્યારે મારા પછવાડે રખડનારાઓ મારી મનોવૃત્તિ સમજી જાશે ત્યારે પણ મારે કયાં છોકરાંના સગપણ કરી પરણાવવાં છે કે તેઓની સાથે મારા કામ પડે.

          જ્ઞાતિ પ્રત્યેના આવા તેઓશ્રીના ઉદ્‌ગારો સાંભળ્યા પછી મેં ભાઈશ્રી નારાયણજીને ખુલે ખુલ્લું ત્યાંને ત્યાંજ કહી દીધું કે આજથી આપણા બન્નેના રસ્તા જુદા છે. તમને જ્ઞાતિ તરફ લાગણી હોય તો તમને તમારી મેળે જે કંઈ કરવું હોય તે કરજો. અને મને જે કંઈ મારા હૃદયથી અંદર જ્ઞાતિ સેવાની ધગશ હશે તે હું મારી મેળે તમારી સલાહ લીધા વિના કાર્ય કરીશ. પરંતુ શરૂઆતથી તમારા આવા દાંભીક વિચારોની ખબર પડી હોત તો આટલા વર્ષો ફોગટમાં વ્યર્થ ગુમાવી ભોળા તેમજ અજ્ઞાન તેમજ અંધશ્રદ્ધાળુ ભાઈઓને મા—બાપ તેમજ સગાં સંબંધીઓથી વિરોધ કરાવી પાયમાલ કરાવવાનું કૃત્ય તો નજ કરત. પરંતુ જ્ઞાતિ સુધારાનું કામ જુદીજ ઢબથી કરત.

          મારા શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ !

          જેમ હું અંધશ્રદ્ધાથી નારાયણભાઈની વાકચતુરાઈથી જાળમાં ફસાઈ પડ્યો  હતો તેવીજ રીતે તમો પણ હાલમાં તેમના વચન ઉપર વિશ્વાસ રાખી તેમની નાખેલી જાળમાં પડ્યા છો તો તમને પણ હમણાં નહિ તો ભવિષ્યમાં જ્યારે તેમના આખરી વિચારો જાણવા સમજવાની આવશ્યકતા  જણાશે ત્યારે જેમ મને રોકડુ પરખાયું તેમ તમારા માટે પણ એજ પ્રમાણેનું જ જજમેન્ટ લખેલું તૈયાર જ હશે.

          મારા પરદેશ વસતા શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ કે જેઓએ જ્ઞાતિ સુધારાના કાર્યમાં ઠીક ઠીક પ્રવૃતિ કરી છે બલ્કે આગળ  પડતો ભાગ  લીધો છે તેઓને વિનંતીપુર્વક જણાવું છું કે મારી માફક તમોએ પણ નારાયણજીભાઈ સાથે આજ દિવસ સુધી થયેલા સહવાસ દરમ્યાન બારીકાઈથી નિષ્પક્ષપાતપણે તેમના વિચારોનું અવલોકન કર્યું હોત તો જરૂરથી તેમની ભાવના કેવી છે તે સમજી શકાત. હજુ પણ સમય છે, પરંતુ જ્યાં સુધી સ્વતંત્રપણે વિચાર ન કરાય ત્યાં સુધી ખરી વસ્તુ સ્થિતિનું ભાન થઈ શકે નહિ.

          એક સમયે મુંબઈથી હું કચ્છમાં આવ્યો હતો અને અમારા ગામ વિરાણીમાં રહેવાનું  અમારૂ મકાન નવેસરથી બાંધવાનો મારો વિચાર થયો  તેના બાંધકામ બાબતનની સલાહ લેવા માટે ભાઈશ્રી વિશ્રામ પાંચા ગાંગાણી તથા પેથા ડોસા પોકારને  મારે ઘેર  બોલાવેલા તે પ્રસંગે ભાઈશ્રી વીશ્રામ પાંચાએ મને પુછયું કે નારાયણભાઈ અને તમારા વચ્ચે શા કારણથી મતભેદ ઉભો થયો છે કે જેથી જ્ઞાતિ સુધારાની કાર્ય પ્રણાલીકાની જુદી જુદી રીત અખત્યાર કરી છે ? તેના જવાબમાં મેં તેઓશ્રીને જણાવ્યું કે અમારા મતભેદની બાબત આપણામાંથી જે કોઈ ભાઈ સ્વતંત્ર થઈ પુછનાર હશે અને એ વાત જાણ્યા પછી ઈશ્વરની સાક્ષીએ નિષ્પક્ષપાતપણે સ્વતંત્ર રીતે ન્યાય આપી શકે તેનેજ અમારા વચ્ચે થયેલ મતભેદની બાબતનું વર્ણન પહેલેથી છેલ્લે સુધી કહી સંભળાવીશ. જ્યાં સુધી કોઈ ભાઈ સ્વતંત્ર વિચારના ન જણાય અને સામા માણસમાં અંધશ્રદ્ધા રાખી પક્ષાપક્ષ કરે તેવા ભાઈઓ પાસે વિસ્તારથી વાત કરી ટાઈમ ખોવાની જરૂરત નથી. તમો તેટલા સ્વતંત્ર હો તો હું તમને અમારા બંને વચ્ચે થયેલી વાત કહી સંભળાવું. ત્યારે ભાઈશ્રી વિશ્રામ પાંચાએ કહ્યું કે હાલમાં તો નારાયણભાઈના વિચારોથી જુદો મત આપી શકીએ નહિ તેમજ તેવણને અમો કાંઈપણ કહી શકીએ તેમ પણ નથી અગર તેમનાથી વિરોધ પણ દર્શાવી શકીએ નહિ ત્યારે મેં તેઓને કહ્યું કે એ તો એક જાતની ગુલામી જેવું છે અને એવા પ્રકારની અંધશ્રદ્ધાથી ગુલામીમાં જકડાઈ રહેનાર માણસને સ્વતંત્રતાની વાત સંભળાવાનો અધિકાર હોય તેવુ જણાતું નથી જેથી આ બાબત છેડવાની હાલમાં જરૂરત હું જોતો નથી અસ્તુઃ—

          ભાઈશ્રી નારાયણજી જ્ઞાતિ પ્રત્યે કેવી ભાવના છે તે તો હાલમાં અત્યારના જ પ્રસંગ ઉપરથી પણ સાફ સાફ  જણાઈ આવે છે, અહીં મંદિરમાં ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તિની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે પણ વિઘ્ન ઉભુ કરવા માટે એમનાથી બનતું કરી છુટયા છે પરંતુ ફાવી શક્યા નથી.

          સાંભળવા પ્રમાણે આથમણા પાંચાડાવાળા શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ અહીંયા મંદિરના હાલના સમારંભમાં ભાગ ન લઈ શકે માટે ખાસ એજન્ટ તરીકે અહીંથી એક ભાઈને ભલામણ કરી પોતે મુંબઈ જતા રહ્યા અને કામ સોંપેલ ભાઈ પોતાની ફરજ બજાવવા આથમણા પાંચાડાના શુધ્ધિવાળા ભાઈઓના અમુક ગામોમાં ફર્યા અને મુરબ્બીશ્રીનો મોકલેલ સંદેશો કહી સંભળાવ્યો અને નખત્રાણા મંદિરમાં ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તિની પ્રતિષ્ઠાના સમારંભ પ્રસંગે હાજર ન રહેવા ભલામણ કરી. ઉંટના પ્રવાસેથી મુસાફરી કરી પોતાને સોંપેલ કાર્યનું યથેચ્છા પાલન કર્યું.

          તે ભાઈશ્રી હાથીના દાંતની માફકનું દ્રષ્ટાંત પોતાના માટે જ આપે છે એવું તેઓની ચાલચલગત અને વર્તણુક ઉપરથી જણાઈ આવે છે અત્રે તેનો એક દાખલો આપીશ જેના ઉપરથી આપ સર્વે સારી રીતે સમજી શકશો.

          હાલના પ્રસંગને ઉજવવા માટે નખત્રાણા નિવાસી ભાઈઓમાંના અમુક ભાઈઓ વિરાણી નારાયણભાઈ પાસે ગયા અને કહ્યું કે મંદિર નવા પરામાં બાંધ્યુ છે તેમાં ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની પ્રતિષ્ઠા કરવાની છે તો તે શુભ પ્રસંગમાં આપ આગળ પડતો ભાગ લઈ દિપાવો એવી અમારી આપ પ્રત્યે ભાવના છે. ત્યારે નારાણજીભાઈએ કહ્યું કે એ કામ મારાથી બની શકે તેમ નથી, તમો રતનશીભાઈ પાસે જાઓ એ કામ એમનું છે અને એ કરી શકશે. હું આગળ પડતો ભાગ લઈ કામ કરીશ તો તમારું કામ સુધરવાને બદલે ઉલ્ટુ બગડશે અને હું તેમની પાછળ રહીને કામ કરીશ એટલે તે ભાઈઓ હું મુંબઈથી વિરાણી અનાયાસે કારણ વસાત્‌ આવેલો હતો તે તકનો લાભ લઈ ભાઈશ્રી નારાયણજી સાથે થયેલી વાતચીતથી મને વાકેફ કરી કહ્યું કે નારાયણભાઈએ તમારા ઉપર ઢોળી દીધુ છે અને તેઓ સાથે અથવા પાછળ રહીને એ ઉત્સવમાં ભાગ લેવાના છે માટે તમો અમારા ગામના મંદિરમાં ભગવાનની મૂર્તિની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગમાં આગળ પડતો ભાગ લઈ કામને દિપાવો. ત્યારે મેં આવેલા ભાઈઓને કહ્યું કે હું પરદેશ રહેનાર છું કામ ધંધા પણ ત્યાં રહ્યા અને કદાચ ત્યાંથી વખતસર કારણો વસાત્‌ ન આવી શકાય તો જે કામ  મારા ભરોસે રાખેલ હોય તેમાં તમોને તકલીફ પડે, માટે નારાયણભાઈ હાલમાં કાયમ દેશમાં જ રહે છે જેથી તેમણે આ કામ હાથમાં લીધુ હોત તો વધારે સારૂ ગણાત. પરંતુ તમારા કહેવા પ્રમાણે તે ભાઈ શ્રી આગળ પડતો ભાગ લેતો કાર્ય સુધારવાને બદલે ઉલટુ બગડે. તો પછી સમજવું શું ? પોતે કામમાં આગળ પડતો ભાગ ન લેતાં પરભાર્યું મારુ નામ સુચવી ટકોર કરે છે કે તેમના હાથથી  તમારુ કામ પાર પડશે તે બીના જાણ્યા પછી તમારી ભાવના પણ એ પ્રસંગને મારા હાથથી ઉજવવાની થઈ છે અને ભારપુર્વક જણાવો છો તો પછી મુહુર્ત જોવરાવી પ્રતિષ્ઠાની તિથિ નક્કી કરી તમારામાંથી એકાદ—બે જણ મુંબઈ આવજો અને ત્યાં પુજા તેમજ મૂર્તિ અને મંદિરને લગતું સાહીત્ય વિગેરે જે જોઈશે તે  હું તથા ઘાટકોપરમાં રહેનારા આપણા ભાઈઓમાંથી સાથે રહી લઈ આપશું. અને પ્રતિષ્ઠાની જે  તિથિ નક્કી  થાશે તેની પણ ત્યાં ભાઈઓને જાણ કરશું અને એ ઉત્સવને ઉજવવા માટે વહેલા પહોંચી આવવા બનતું  કરશું.

          કહેવાનો તાત્પર્ય એજ કે આવા જ્ઞાતિ અભ્યુદયના કામમાં પ્રથમથી જ નારાયણભાઈ અલગ રહ્યા એ જાણી મને તેમજ આપ સર્વ ભાઈઓને પણ સહેજે તર્ક ઉદ્‌ભવે કે શું આ કામમાં એક યા બીજા પ્રકારે વિઘ્ન ઉભું કરવા માટે કદાચ આ શુભ સમારંભથી અલગ રહ્યા નહી હોય ! એમના મનની એ જાણે પરંતુ વર્તણુકથી તો જણાયા વગર રહેતું નથી.

          જ્ઞાતિ સાથે ખાવાપીવાનો વહેવાર ન રાખે તેજ ખરો સુધારક અથવા સનાતન ધર્મી કહેવાય. એવો  જે તેઓનો મત છે અને તે પ્રમાણે  નહી વર્તનાર એટલે નાત સાથે ખાવાપીવાનો વહેવાર ચાલુ રાખી જ્ઞાતિ સુધારાના કાર્યમાં ખરા અંતઃકરણ તેમજ લાગણીપૂર્વક તન, મન અને ધનનો ભોગ આપી સાથ આપે તેવા સુધારક ભાઈઓને પીરાણાપંથી—ખાનાઈત વિગેરે વિશેષણોથી નારાયણભાઈ તેમજ તેઓના સ્વભાવને ન ઓળખનારા કેટલાક શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ સંબોધે છે. તેવી બાબતોના રૂબરૂ ખુલાસા કરવા માટે આપણો હાલનો સમારંભ પ્રસંગ યોગ્ય હતો, પરંતુ દિલગીર છું કે તેઓમાંના ભાઈઓ તેમજ નારાયણભાઈ કોઈ હાજર નથી. મારા હૃદયમાં એ ભાવના હતી કે નખત્રાણાના મંદિરમાં ભગવાન શ્રી લક્ષ્મિનારાયણની મુર્તીની પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે બધા હાજર રહીશું અને આપણામાં પડેલા મતભેદ તેમજ ખરી ખોટી કેટલીક બાબતોની ચોખવટ કરીશું. પરંતુ થાય શું ! તેઓ જાણીજોઈને હાજર રહ્યા જ નહિ. પરંતુ પરમકૃપાળુ પરમાત્મા ફરી કોઈ વખત એવો મોકો આપે કે જ્યાં મારા હાલના ભાષણના તેમજ બીજી કેટલીએ બાબતોની રૂબરૂમાં ચોખવટ  કરી  શકીએ કે જેથી આપ ભાઈઓને પણ સમજણ પડે કે આટલા દિવસ જેને મહાન સુધારક અને અગ્રેસર તરીકે ઘણી માન જાળવતા હતા તેઓનો મત અને હૃદયની ભાવના હાથીના દાંતના દ્રષ્ટાંત જેવી છે કે નહિં ?

          અગ્રેસર કેવા હોવો જોઈએ ?

          તે સંબંધમાં મારી માન્યતા પ્રમાણે હૈય હોઠે અને સર્વસ્વ કાર્યોમાં જ્ઞાતિ સુધારાની ઝંખના હોય સ્વભાવના સાદા અને સરળ, જ્ઞાતિની પ્રત્યેક વ્યક્તિમાં પ્રેમ ધરાવનાર જ્ઞાતિ ઉન્નતિના કાર્યમાં જરૂર પડ્યે પોતાના આત્માનો ભોગ આપવાની ખરી ભાવનાવાળો, જ્ઞાતિ મ્હારે આધીન નહી પરંતુ હું મારી જ્ઞાતિને આધીન અથવા તો સાચે સાચો સેવક છું એવા  ભાવ જેનામાં હોય તેને જ સાચો અગ્રેસર કહી શકાય. નહી કે ! પ્રપંચ, છળભેદ કે કપટ, જ્ઞાતિનું ગમે તેમ થાઓ પણ હું કહું તેમજ કરો અને તેના ઉપર કોઈને પોતાનો મત આપી સુધારો કરવા દેવાનો અધિકાર પણ નહી. એવો દુરાગ્રહ અને પડદા પાછળ ઉભા રહી દોરી સંચાલન કરવાની પદ્ધતી, મનમાં એક  શબ્દોમાં બીજુ અને કામ કરવામાં ત્રીજુ. એવી કુટીલ નિતી અગ્રેસર વ્યક્તિને જરાપણ શોભે નહી. એમ હું ખાસ માનું છું. જેને અગ્રેસરમાં ખપવું હોય તેમણે મનમાંથી વિખવાદો, પ્રપંચના કાર્યો, નાતની અવનતી થવાના વિચારો અને સાચા ખોટા ખેલ ખેલવાના એ બધા પ્રયાસો જરૂર મુકી દેવા જોઈએ. એમ નહી થાય તો નતો પોતાની ઉન્નતિ થઈ શકશે અને નતો જ્ઞાતિનું શ્રેય સાધી શકશે.  હું મારા દરેક ભાઈઓને પ્રેમપુર્વક પ્રાર્થના કરું છું કે સાચા અગ્રેસર બનો અને સાચા અગ્રેસરને માનો. તેમાં જ આપણ સર્વનું હીત સમાયેલું છે. પોતાના અંગત અને માની લીધેલ મનોવૃતિ ખાતર જ્ઞાતિ કે જ્ઞાતિની કોઈ વ્યક્તિને ધુતકારી, તીરસ્કારી અપમાનો કે દ્વેશથી વિરોધ કરાવે તેવાઓને કેવી રીતે અગ્રેસર કહી શકાય ? આપણે તેમજ આપણા  ભુલેલા ભાઈઓને સાથે રહી સગા ભાઈઓ જેવો સ્નેહ બતાવી પ્રેમ અને વિનયથી સનાતન ધર્મના સંસ્કારો બુદ્ધિ તેમજ શક્તિ પ્રમાણે સમજાવે અને ખરા અંતઃકરણથી જ્ઞાતિ સેવા કરે અને જરૂર સમયે બનતા દરેક પ્રયત્નો કાળજી રાખી કરે એનેજ સાચો અગ્રેસર કહી શકાય. એવા અગ્રેસરો આપણી જ્ઞાતિમાં થાઓ એવી મારી પ્રભુ પ્રત્યે પ્રાર્થના છે.

          ભાઈશ્રી નારાયણજી તથા તેમના મતને મળતા શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ સાથે મારે અંગત રાગ દ્વેશ કે વેર  જરાએ નથી. પરંતુ વર્ષો થયાં જે વાતને મેં દબાવી દીધી હતી અને આ પ્રસંગે જ્ઞાતિ ભાઈઓના હીત તેમજ ભલાની ખાતર એ બાબત જાહેર કરવાની આવશ્યકતા જણાતા સભામાં ચર્ચી છે અને તે ઉપરથી મારા વ્હાલા જ્ઞાતિ ભાઈઓ પણ સમજી શક્યા હશે  કે માત્ર મનફેરી  એટલી જ કે જ્ઞાતિ કે જ્ઞાતિ ભાઈઓને હડધુત કરી, દબાવી,  ફોસલાવી અથવા તો પ્રપંચ  કરી તેમના દિલ દુભાવી જ્ઞાતિ સુધારાનું કામ થઈ  શકે નહીં. અને એવા પ્રકારનું વર્તન જ્ઞાતિ ભાઈઓ સાથે ન થાય એવી મારી અંતઃકરણપુર્વકના અભિપ્રાય સાથેની માન્યતા છે. અસ્તુઃ

          સદ્‌ગ્રહસ્થ મિસ્ત્રી જ્ઞાતિના ભાઈઓ જે મહાત્માશ્રી ઓઘવદાસજી ભેગા આપણી જ્ઞાતિની પરીસ્થિતી અનુભવવા તેમજ આપણા જ્ઞાતિ સુધારાના કાર્યમાં અને ધર્મની પ્રવૃતિમાં ભાગ લેવા પધાર્યા છે તે માટે તેઓશ્રીનો અંતઃકરણપુર્વક આભાર માનું છું અને સાથે સાથે મારા હિન્દુ ભાઈઓને પ્રાર્થના કરું છું કે અમારી જ્ઞાતિ કેળવણી અને હિન્દુ ધર્મના સંસ્કારોથી પછાત છે અને સનાતન ધર્મની રીતીથી અજાણ છે, પ્રભુ પ્રત્યે પ્રેમભાવ પુરેપુરો હોવા છતાં પણ અમારા બીન અનુભવે જે કાંઈ ખામી કે ખોટ અથવા ભુલચુક જણાય તો સુધારો વધારો કરવા  સુચવી અમારી જ્ઞાતિના ધાર્મિક તેમજ સામાજીક કાર્યમાં હરહંમેશાં સાથ આપતા રહે અને અમારા હાલના ઉત્સાહીત વાતાવરણમાં વધારો કરતા રહે. એવી મારી આપ ભાઈઓ પ્રત્યે પ્રાર્થના છે.

          તે  સિવાય પધારેલા પુજનીય બ્રહ્મનીષ્ઠ મહાત્માશ્રી ઓઘવદાસજી આજે પોતાના અત્યુતમ જ્ઞાન શક્તિથી કચ્છની ભુમીને પાવન કરી રહેલા છે. એમની બહુ વિદ્યાવિશાળ પ્રવૃતિ હોવા છતાં આપણી જ્ઞાતિ તરફથી ઉપકાર માનું છું અને પ્રાર્થના કરું છું કે પોતાની દિવ્ય વાણીથી અમારામાં રહેલા ધાર્મિક સામાજીક તેમજ વહેવારીક જે કંઈ ખામીઓ હોય તે દરેક પોતાની અનુપમ જ્ઞાન શક્તી તેમજ અનુભવથી સમજાવવા પરમકૃપા કરશે એવી આશા રાખી મારુ બોલવું પુરું કરી બેસી જવાની રજા લઉં છું.

          ત્યારબાદ મહારાજશ્રી ઓઘવદાસજી ઈશ્વરનગર (વાંઢાય) ગુરૂકુળના અધીષ્ઠાતા એ ઉપદેશ આપતાં જણાવ્યું કે :—

          સજ્જનો, માતાઓ, વ્હાલી બહેનો ! મારી આપ પ્રત્યે સેવા કરવાની ભાવના છે તે શરીરથી તો નહિ પરંતુ વાણીથી સેવા કરીશ.

          આજ મોટામાં મોટો આશીર્વાદ વીર સુધારકોને હોઈ શકે કારણ કે યુવક મંડળોના યુવાનો જ્ઞાતિ સેવા કરવાને તૈયાર ન હોત તો મંદિર તો એક બાજુએ રહે પણ ખાનામાં જાવસા કુટાત. સ્વાર્થી લોકોએ તમોને અર્ધ ખાડામાં નાખી દીધા હતા, પરંતુ જુવાનો સેવા કરવાને તૈયાર છે તેમજ વીસ વીસ વરસથી મહેનત કરે છે તેનું આ ફળ છે જે તમો સર્વે જોઈ શકો છો.

          ગઈકાલની સભામાં પંદર નિયમો બાંધેલા છે તે રતનશીભાઈ આવતી કાલે સભામાં વાંચી સંભળાવશે. એટલું જ નહિં પરંતુ એક એક ઠરાવ ઉપર વિવેચન કરી ખુલાસાવાર સમજાવશે. આજ સનાતન ધર્મનું સંગઠન થયું છે સનાતન ધર્મનો ધ્યેય સંગઠન માટે છે હિન્દુ ધર્મનો ધ્યેય જાણવા માટે ભેગા થયા છો તે જોઈ આનંદ થાય છે.

          માતાઓએ સભામાં સારી જેવી હાજરી આપી છે તે માટે તેઓને ધન્યવાદ છે, પ્રજાને ઉત્પન્ન કરનાર જગત જનની માતાઓ છે, માતાઓ ઉપદેશ સાંભળી તૈયાર થાશે ત્યારે હિન્દુઓનો ઉદ્ધાર થાશે. જગતમાં મહાન પુરૂષો માતાઓના સંસ્કારોથી જ થયા હતા તેઓમાં સનાતન ધર્મના સંસ્કારો રેડી વિદ્યાવાન બનાવ્યા હતા. ભગવાનના મંદિરની સામે તમો બેઠેલાં છો અને મન સાથે પ્રતિજ્ઞા કરો કે અમારા સંતાનમાં હિન્દુ સનાતન ધર્મના બીજ રોપીશું. અને તે મહાન પુરૂષ થાય એવી ભાવનાથી પ્રભુને પ્રાર્થના કરજો. જ્યાં જોઈએ ત્યાં માતાઓનું નામ પ્રથમ આવે છે રાધેશ્યામ, સીતારામ, લક્ષ્મીનારાયણએ ભગવાનના નામો સામે માતાઓના નામ પહેલાં આવે છે. જેથી તમોને જગત જનની કહી વર્ણન કરે છે. તમારા જેવા અંકુરો હશે તેવા  પુત્રમાં થાશે. તમારાં બચ્ચાને  શિવાજી, રાણાપ્રતાપ આદી  જેવા શુરવીર નિતીમય બનાવવા માટે માસિક (રજસ્વલા) ધર્મ ઓછામાં ઓછા ત્રણ દિવસ તો જરૂર પાળજો. તે પ્રમાણે નહિ પાળનારના સંતાન કૃતઘ્ની (કર્તવ્યહીન) થાય છે. રજસ્વલા સમયે તમો વાડીમાં કામ કરી શકશો ઘરની અંદરનું કામકાજ નહિ કરી શકાય.

          બીજી એક વાતની માતાઓને ચેતવણી આપું છું કે તમે તમારી પુત્રીને જાડીવાણીમાં કેટલીક બાબતમાં બેસ “રાંડ” એવું કહો છો. અરરર ! માતા દીકરીને રાંડ થવાનો આશીર્વાદ આપે એ બહુજ નિંદવા યુક્ત વાણી છે. હું ધારૂ છું કે તમારામાં દીકરીને એવી ગાળ આપવામાં માતાઓ ટેવાઈ ગયેલી હશે ભલે ગમે તેમ હોય પણ એવી ટેવને મુકી દેજો. દીકરી કે દીકરાએ ગુનો કર્યો હોય તો તેમને મીઠો ઠપકો આપવો, પરંતુ શ્રાપ આપવા જેવા સ્વરૂપમાં કહેશો નહિ.

          મને અનુભવ છે કે તમારામાંના પીરાણા પંથને માનનારા કેટલાક ભાઈઓ સવારમાં ઉઠીને કે રાત્રે સુતી વખતે અલ્લા કહે છે. તે નામ પણ ઈશ્વરનું છે પરંતુ આપણને તે શોભે નહિ, બાપનું નામ હોય તેજ બોલવું જોઈએ. તમો રામ, કૃષ્ણ, લક્ષ્મીનારાયણ, પરમેશ્વર, ઈશ્વર, વિગેરે અનેક નામો ભગવાનનાં છે તે માંહેના નામ લેજો મુસલમાન, હીન્દુના દેવસ્થાને નાળીયેર લઈને આવતા નથી તેમ તમો પણ મુસલમાની  પંથને મુકી દેજો.

          પ્રસન્નતાની વાત કહું છુ કે રતનશીભાઈ, રાજારામભાઈ તેમજ કરાંચીથી આવેલ શીવજીભાઈએ જે શ્રમ લીધો છે  તેથી મને પણ થાય  છે કે જરૂરથી એ કામ પાર પડશે તેમજ એને એક કામ બહુજ સારૂ કર્યું છે દાખલા તરીકે બ્રાહ્મણોમાં પાલીવાળ, ઝંખરાંવાડ (હસાહસ) વિગેરે નાતોમાં ચોકો વાળી આપસમાં ખાવું પીવું નહિ તેવું છે તે પ્રમાણે રતનશીભાઈએ પણ  દશ વરસ સુધી અને શીવજીભાઈએ પણ કેટલાંક વરસો સુધી ચોકો વાળ્યો હતો. જેથી જ્ઞાતિભાઈઓનું કહેવાનું થયું કે તમો કહેશો તે પ્રમાણે કરશું પણ અમારી સાથે ખાશોપીશો નહિ તો તમે તમારે રસ્તે અને અમે અમારે  રસ્તે. ભાઈઓનું કહેવું સાચું છે એમ માની ચોકો માંડી વાળ્યો.

          ભાઈઓ ! જ્ઞાતિની સાથે સંગઠન કરો ત્યારે જ તમારું પ્રાયશ્ચિત થયું કહેવાય તમારી જ્ઞાતિનો આહાર સાત્ત્વિક છે અને ખરી કમાણીનો છે જેથી તમારી જ્ઞાતિનો રોટલો ખાતાં મને ઠીક લાગે છે. મુંબઈ દોઢ મહીનો હતો ત્યાં પેટ દુખતું અને  અહીંયા આવ્યા તો બધુ મટી ગયું. જ્ઞાતિ સાથે ખાવાની ના પાડનાર માણસ નથી એવી મારી માન્યતા છે. મહાત્માજી તેમજ પંડીત નહેરૂના ઉપદેશથી હિન્દુઓમાં ખાવાપીવાનો અંતરાય હતો તે મીટાવ્યો બલ્કે મટી રહ્યો છે.

          બ્રાહ્મણ  કે સાધુઓએ ગુરૂ બોધ આપી કંઠી  બાંધી વાડા કરી દ્વેશભાવ ઉત્પન્ન થાય એવા પ્રકારનું વાતાવરણ ફેલાવવું ન જોઈએ.  એવાં ઝેરીલા વાતાવરણમાં તમારી જ્ઞાતિ  ન સંડોવાય એમ હું ઈચ્છું  છું અને હિન્દુ સનાતન ધર્મ જ્ઞાતિથી નહી અભડાઓ ત્યારે જ વધશે.

          જે ગામમાં મંદિર નથી તે ગામમાં મંદિર સ્થાપવાના છે ખાના છે તેને ઘડીભર મંદિર માની લઈએ તો પણ તમે સિંહ છો અને બકરીનાં બચ્ચા જેવા બની ગયા છો તે મટી ખરા સિંહના સ્વરૂપમાં આવી જાઓ. એટલે ખાના છે ત્યાં મંદિર બની જશે. બ્રહ્માના પાટ તેમજ જોત (જ્યોત) ને માનવાનો દાવો કરો છો, તે બધાંએ માને  છે. પરંતુ તમારી બોલી ચાલીથી તો ખાનાને બદલે તમો જગ્યા કહો છો એટલે ખાનું મટી જગ્યા બની તેમ જગ્યા મટાડી મંદિર કહો અને તે પ્રમાણે આચરણ કરો. ખાનામાં મુસલમાની પ્રયોગ સમાયેલો છે મુસલમાનીને બદલે હિંન્દુઓના ચિન્હો ધારણ કરો. જગ્યામાં બ્રહ્માની ગાદી છે ત્યાં શિખર કે દેરી થાય તેમાં નુકશાન શું છે ? નુકશાન કે હાની નથી તો મંદિર કરવું જ જોઈએ, મંદિર હોય ત્યાં દરેક કોમ આવી શકે છે ત્યાં રાંધેલા પ્રસાદને બદલે કોરી પ્રસાદી લઈ જવાય તેમ તેના અંગે આચરણ હિન્દુઓના જેવા શુદ્ધ હોવા જોઈએ, કરોડો હિન્દુઓ જે તિથીઓ માને છે તે માનવી અને શુક્રવાર કે શુક્રવારી બીજને પાળવી નહીં.

          સબરીએ ભગવાનની સેવા કરી હતી તમો પણ ભગવાનની સેવા પુજા કરી શકો છો તમો સંસ્કારી થઈ સેવા પુજાના કર્મકાંડ જાણ્યા પછી મંદિરમાં ભગવાનની પુજા કરી શકશો. ભગવાન કોઈની પાસે વેચાતા નથી તેમ ભગવાનને કોઈ  વેંચી શકે નહી. ભગવાનને શ્રદ્ધાથી ભજે તેના ભગવાન છે. માટે  તમો પણ ભગવાનની પુજા કરી  શકો છો. તે પ્રમાણે કરવા પુરતા જીજ્ઞાસુ તેમજ અધિકારી બનજો, તમારું ભલું કરે તેવા સાધુસંતને માનજો અને તેને તમારા પ્રાણ આપજો.

          બહેનો ! તમારા હાથથી જીણું જીણું દાન હંમેશાં થયા કરે છે તે તમો પાત્ર ઓળખીને આપજો, કુપાત્રે દાન આપવાથી નુકશાન થાય છે. પુણ્યને બદલે પાપ થાય છે. તમારી પાસેથી ખાવાનું લઈને કુપાત્ર હોય  તે જંગલમાં જઈ શિકાર કરે તેવાઓને આપતા નહિ. દીકરો  કે દીકરી ખાવાનો પદાર્થ માગે તો આપતાં અચકાઓ છો અને હરામખાઉ કે જેનું મોઢું જોવાનું ધરમ નથી તેવાઓને આપવા વખતે કાંઈ પણ વિચાર કરતાં નથી અથવા વગર સમજણે આપી દ્યો છો.

          ભાઈઓ ! બળદ તેમજ ગાય માતાને પાળજો કારણ કે ગાય માતાના દુધથી મનુષ્ય માત્રનું પોષણ થાય છે અને તેનાથી જ ધોરી કહેતાં બળદ પેદા થાય છે જે આપણને ખેતી ઉપયોગી છે ખેતીનો મુખ્ય આધાર બળદ ઉપર છે, બળદ ન હોય તો આપણાથી ખેતી થઈ શકે નહિ, ગાય, બળદ અને મનુષ્યોનું જીવન  દુનિયાની જરૂરીયાતોમાં એકબીજા પ્રત્યે  ઓતપ્રોત સંકળાએલું છે એટલે કે ખેતી માટે અને દુધ માટે ગાય—બળદની મનુષ્યમાત્રને જરૂરત છે પરંતુ મારો કહેવાનો આશય એ છે કે ખેડુતો એ બળદને યુવાનીમાં ખેડીને વૃદ્ધ કહેતાં ઘરડો થાય અને કામ આપી શકે નહિ ત્યારે તેના ઉપરથી માયા ન ઉતારતાં વાડીમાંજ તમારી પાસે રાખી નિયમીત ખોરાક આપી પાણી પાવું કે જેથી તેમનો આત્મા આપણને આશીર્વાદ આપે. બિચારો મુંગો પ્રાણી ગમે તેટલો થાકી ગયો હોય તો પણ કહી  શકતો નથી અને થાક ચડેલો હોય તેવી હાલતમાં પણ તેને ખેડીએ છીએ. એવી સખત મજુરી આપનાર બળદ ઘરડો થાય ઝુંસરીમાં ચાલી શકે નહિ ત્યારે તેને બાપ સમાન ગણી ચાકરી કરવી. યાદ રાખજો કે ખેડુત નીર્દય થઈ મુંગા પ્રાણી કે જેની સાથે ગમે તેવા ટાઈમમાં કામ લઈએ છીએ અથવા લીધેલું હોય તેવા બળદને દુઃખ આપશે તેનો નાશ વહેલો થાશે અને તેવા દુઃખી પ્રાણીની આંતરડી કકળે છે ત્યાં આપણને પાપ લાગે છે અને એ પાપનું ફળ વિનાશના રૂપમાં પ્રત્યક્ષ વા પરોક્ષ રીતે ભોગવવું પડે  છે. નીચ, સ્વાર્થી, દગાખોર તેમજ હરામખાઉને આપી પાપ વહોરી લેવા કરતાં બળદ તેમજ ગાયનું યથાર્થ પાલન કરજો.

          તમે એ ધર્માદાની જે રકમ આજ સુધી પીરાણે મોકલી છે તે તમારી જ્ઞાતિમાં સુમાર્ગે વાપરી હોત તો પ્રમુખ સાહેબે સુચના કરી તે પ્રમાણે સ્કુલો, દવાખાનાઓ ધર્મશાળાઓ વિગેરે જરૂરીયાતો સારી હાલતમાં બનાવી નિભાવ થઈ શકત તેમજ આજ થોડી ઘણી દરિદ્રતા જોવામાં આવે છે તે પણ ન રહેત. બાપદાદા કરી ગયા તેમ આપણને કરવું એવી નબળાઈ નહિ બતાવતાં હવેથી તમારા ધર્માદાના નાણાં કચ્છમાંજ જ્ઞાતિ ઉપયોગી કામમાં વાપરજો.

          તમારી જ્ઞાતિમાં ચાલુ જમાનાને અનુસરીને સુધારાને નામે કેટલીક બાબતોમાં કુધારો ઘુસી ગયો છે તેથી પણ મારે તમોને ચેતાવવાની ફરજ સમજી એ બદી દુર કરવાનું કહીશ.

          તમારા બાપદાદા જાડા કપડાં પહેરતા હતા, બીડી કે ચા જેવી વસ્તુથી અળગા રહેતા હતા બલ્કે તેની કાંઈ જરૂરત પણ જણાતી નહોતી. અને તેવી વર્તણુક કરનારે વખોડી કાઢતા અને નાતના ઠરાવ પ્રમાણે સજા પણ કરતા અને તે સમયે જીંદગીની જરૂરીયાતો બહુજ ઓછી હતી.

          આજ તો ઘરેઘર ચા દેવી દેખાય છે, હોમ હવનને ઠેકાણે જ્યાં જુઓ ત્યાં બીડીઓના ધુમાડાના ગોટેગોટા ઉડતા નજરે પડે છે બીચારા ખેડુતોને પણ એ રોગ લાગુ પડી ગયો છે તે જોઈ મને બહુ દુઃખ થાય છે. સજ્જનો ! ચા અને બીડી પીવાથી શરીરને નુકશાન પહોંચે છે અને સાથે સાથે પૈસાની પણ બરબાદી થાય છે. એવું બાપદાદા કરતા નહોતા. તમોએ સુધારાને નામે કુધારો ઘાલીને બાપદાદામાં એવા ઉત્તમ ગુણો હતા તેને છોડીને પાયમાલીને રસ્તે જઈ રહ્યા છો તેનો દરેક ભાઈ ખ્યાલ  કરીને એ નાશવંત આ અને બીડી નહિ પીવાનો નિશ્ચય કરી પ્રતિજ્ઞાઓ કરો.

          તે સિવાય તમારા બાપદાદા ખાદીના જાડા લુગડાં પહેરતા હતા અને હજી પણ તમારી નાતમાં જાડાં લુગડાં પહેરવાનો  રીવાજ છે તે જોઈ હું ખુશી થાઉ છું. જીણાં લુગડાં પહેરવાની પ્રથા પણ તમારામાં દાખલ થઈ ગયેલી જોવામાં આવે છે. તેવાં જીણાં લુગડાં પરદેશ ફરે છે તેઓમાં વધારે પહેરાય  છે તેને દેખીને દેશમાં જેઓ ખેતી કરે છે તેઓને જેમ ચા અને બીડીનો ચેપી રોગ લાગુ પડ્યો છે તેવીજ રીતે કૃત્રિમ ચમક અને ભભકાદાર જીણાં લુગડાનો મોહરૂપી ચેપી રોગ લાગુ પડયો છે. ખોટો ચળકાટ કેટલીવાર ટકે ? એક વખત ધોયું એટલે લુગડાનો તેમજ સાથે સાથે પહેરનાર એમ બન્નેનું ચમક અને તેજ ઉડી જાય છે. તમો વાડીમાં સખ્ત મજુરી કરવાવાળાને તેવાં જીણાં અને બનાવટી ચમકદાર લુગડાં પહેરવાં પોષાય નહિ. તેમજ પરદેશ વીચરતા ભાઈઓને પણ મર્યાદાની દ્રષ્ટીએ જીણાં બદલે જાડા લુગડાં પહેરવા જોઈએ. જીણાં લુગડાંથી મર્યાદા સચવાતી નથી જો કે એટલી હદ સુધીના જીણાં લુગડાં તમારામાં નહી પહેરાતાં હોય પણ આસ્તે આસ્તે તેવું પણ અનુકરણ ન થઈ જાય તે માટે કાળજી રાખજો અને બનતાં સુધી ખાદીનાં જ  જાડા કપડાં પહેરજો તેમાંજ આપણું સૌનું ભલુ  તેમજ હીત સમાયેલું છે.

          બાપે ખારા કુવાનું પાણી પીધુ હોય તો દીકરાએ પણ ખારૂ પાણી પીવુ એવું કોઈએ સમજવાનું નથી. અનુકુળ સુધારો કરવામાં હરકત નથી પરંતુ સુધારાને નામે કુધારો પેસી ન જાય એ માટે વર્તમાન સમયમાં બહુજ  સાવચેતી રાખવાની જરૂરત છે.

          તમે પરદેશ ફર્યા પૈસા કમાણા બાપદાદાની અભણતા તેમજ અજ્ઞાનતાથી થયેલ કરજ(દેવુ)થી મુક્ત થયા અને કેટલેક ઠેકાણે વેપારી વર્ગ તમારી અજ્ઞાનતા તેમજ ભોલપણનો લાભ લઈ તાગડધીન્ના કરતા હતા તેવાઓને પરદેશના ઝાડ જોવાં પડ્યાં છે. પરદેશમાં કેળવાયેલી બીજી જ્ઞાતિઓના સંસર્ગથી તમોને પોતાના ખરા સ્વરૂપનું ભાન થયું. વિદ્યા ભણ્યા,, કાંઈક અનુભવ્યુ જેથી તમારામાં જાગૃતિ આવી કષ્ટ સહન તો કરવાં પડ્યાં હશે પણ તેથી બહુ લાભ થયો છે.

          પોતાના બાળકોને ભણાવવાં—કેળવણી આપવી જોઈએ મહીનાની કોરી કે સવાકોરી ફી વધારે કહેવાય નહીં. કોરી બે કોરી તો કોઈ લુચ્ચાઓ તમારી પાસેથી દોરા ધાગા કરી ઠગી જાય છે તેવાઓથી ભોળવાઈ ન જતાં તમે બાળકોને વિદ્યાભ્યાસ કરાવવામાં દ્રવ્યનો સદ્‌પયોગ કરજો. પાંત્રીસ કરોડ ઉપર થોડાક લાખ માનવીઓ રાજ્ય કરે છે તે કેળવાયેલા છે ત્યારેજ. માટે કેળવણીથી વંચિત કોઈ પણ ભાઈ પોતાના બાળકો રાખે નહિં. આવી મારી તમારા પ્રત્યે ખાસ ભલામણ છે.

          લગ્નમાં સનાતન ધર્મ પ્રમાણે ચોરી ફેરાની પ્રથા દાખલ થઈ છે તે બહુ જ ઉત્તમ છે અને બ્રાહ્મણો ને  તેવા પ્રસંગે અમુક જ આપવું, વધારે પડતી રકમ આપવી નહિ તેવો નિયમ જાળવી રાખવો એ પણ ઠીક છે. પરંતુ સાથે સાથે એ પણ યાદ રાખવાનું છે કે દેખાદેખી લગ્નમાં વધારે ખર્ચ કરવું  નહિ. ખરચાળુ વિવાહ કરવો ઠીક નથી. તેમ તમારાથી હદ પણ બાંધી શકાય તેમ છે કારણ કે તમારી નાતમાં ખાવાપીવાનો ચેરો નથી તેથી જેમ ધારો તેમ કરી શકો છો. દેખાદેખી વધારે ખર્ચ કરવાથી આર્થીક સ્થિતી સારી રહેશે નહિં માટે જીંદગીની જરૂરીયાતો ઓછી કરજો. તેમ નહિ વર્તો તો યાદ રાખજો કે જમાનો એવો બારીક છે કે બેહાલ થઈ જાશે.

          મરણ સમયે દાટવાને બદલે અગ્નિસંસ્કાર કરવાનો રીવાજ ચાલુ કર્યો છે તે પ્રશંસનીય છે. પરંતુ તેવા વખતે લાકડાં ન મળવાથી તમારા માંહેના કેટલાક ભાઈઓ શંકા ધરાવે છે. તે બાબતમાં તમોને સુચના કરૂં છું કે લાકડા મળી શકશે તે વિષે તમારે  જરાએ ચિંતા કરવી નહિ. તમારે ગામેગામ લાકડાનો જથ્થો રાખવો અને એ સંગ્રહ કરેલં લાકડાં તમોને સમયસર કામ આવે અને રખડપટી કરવી મટી જાય. તમારી નાતમાં સંપ અને સંગઠન છે તેથી તમે ધારો તે કરી શકો તેમ છે.

          રતનશીભાઈએ કહ્યું કે કાકા એજન્ટ છે તે થકી પીરાણા પંથનો નિભાવ થઈ શકે છે તે વાત ખરી છે. પરંતુ કાકાએ પણ તમારી નાતમાં ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ મુખીઓને હેડ કલાર્ક નીમ્યા છે જે મોઢુ બાંધીને ખાનામાં અર્ધી રાત્રિએ પુજા કરે છે તે તથા ગામના કેટલાક મોઢે ચડેલા આગેવાનનોને કાકા સાહેબ આવે ત્યારે ખીસામાં રૂપીયા કે કોરીઓ નાખે અને તેઓના ભેગુ ઠેકઠેકાણે સારુ સારુ ખાવાનું મળે એટલે કાકાના થઈ જાય અને ગામમાંથી ધરમના નામે હજારો કોરીઓ વ્યવસ્થિત રીતે ઉગરાવવામાં આવે પછી ભલે ગરીબ હોય કે તવંગર હોય પણ બધાઓને એક લાકડીએ ઉઠ બેસ કરાવે, બીચારાના ઘરમાં ન હોય તો કોઈને ત્યાંથી લઈને પણ આપવી પડે. તેવા મુખી અને પટેલોને કહું છું કે જ્ઞાતિ ભાઈઓ પાસેથી ધરમના નામે ધતીંગ ચલાવી હજારો બલ્કે લાખો કોરીઓ ઉઘરાવીને નીચોવી નાખવાની નીચ પ્રથા પોતાના પાપી પેટ ભરવા ખાતર પોષી રહ્યા છો એજ તમોને વિનાશના માર્ગે દોરી જવાનું કૃત્ય છે એવું જ્ઞાતિ દ્રોહી કૃત્ય ન કરતાં પેટ ભરાતાં ન હોય તો એવા પેટને ફોડી નાખવાં કે જેથી એવા જુલ્મી કરવેરામાંથી જ્ઞાતિ જલ્દી મુક્ત થાય.

          રતનશીભાઈ કહેવા પ્રમાણે લગભગ ત્રીજો ભાગ તો પીરાણા પંથમાંથી મુક્ત થયો છે અને સુધારકોની વ્યવસ્થિત કાર્યવાહીથી બાકી રહેલાઓ પણ મુક્ત થઈ જશે એવું અત્યારના વાતાવરણ ઉપરથી જણાઈ આવે છે. હું કહીશ કે સુધારકો એટલે વહેલા સમજ્યા છે અને નાતની આપખુદી સત્તાને તોડવામાં કટીબદ્ધ થયા તે એકલાજ નહી પણ હાલમાં પીરાણા પંથને જેઓ નથી માનતા તેમજ પીરાણાના લાગાલગમ આપતા નથી તેમજ સુધારા તરફ માનની નજરથી જુએ છે અને મંદિરોના ઉત્સવમાં ભાગ લે છે તે બધાએ સુધારકો છે અને એવા સુધારક ભાઈઓ તો ત્રીજા ભાગ કરતાં પણ વિશેષ છે. તે બધાએ ખંતથી સુધારવાનું કામ ઉપાડી લેતો  હું ધારૂં છું કે પીરાણાપંથ તમારી જ્ઞાતિમાંથી નજીકના જ ભવિષ્યમાં દુર થઈ જાય.

          રતનશીભાઈ કે રાજારામભાઈ વિગેરે કે જેઓ સુધારકોમાં પ્રખર નેતા છે તેઓનું માન જાળવવાની તમો પોતાની ફરજ સમજતા હશો. પરંતુ સુધારકો તો પોતાની ફરજ સમજી જ્ઞાતિ સેવાનું કામ કરતા જાય છે તેઓ તો જ્ઞાતિના સેવક છે આનંદના ઉદ્‌ગારો તો આપણે ભોગવીએ છીએ. તેઓએ તો નાત આગળ નમવું જોઈએ, નમે છે. અને આપ સર્વે વડીલો તેમજ યુવાનોએ તેઓને જ્ઞાતિ સુધારાના કામમાં પુરતો સાથે  આપવો જોઈએ. તમારા પ્રાણ એ કામને માટે હોવા જોઈએ એથી વિશેષ સેવા બીજી કોઈ પણ હોઈ શકે નહિ.

          મેં મિસ્ત્રી જ્ઞાતિના ભાઈઓને સાથે આવવા કહ્યું હતું જેથી તેઓ તમારી નાતનું કેટલીક બાબતોનું નિરક્ષણ કરવા આવ્યા છે અને હાલના વાતાવરણ ઉપરથી તેઓ પણ સમજી શક્યા હશે કે મુમનાનું આવરણ આ જ્ઞાતિ ઉપરે કહેવાય છે. એવી આ જ્ઞાતિ નથી એમ માનશે અને બીજી જગ્યાએ બોલશે.

          મારે કરાંચી જાવું છે ત્યાં શીવજીભાઈના ઉદ્‌ગારો સાંભળવા છે તેમજ કચ્છની અંદર પણ ગામે ગામ ફરી બોધ કરવો છે. કોઈક ગામમાં કદાચ ઉતારો નહી આપે તો ચોટા(ચોક)માં ઉતારો કરીને પણ ઉપદેશ આપીશ તમારી જ્ઞાતિના વેલાણી સાંખના મ્હારા ગુરૂ હતા. વાંઢાયદ્વારાને દિપાવ્યા હોય તો તમારી જ્ઞાતિમાં જન્મેલા એ મહાપુરૂષે જ.

          ભાષણો થાય ઠીક લાગે ત્યારે તાળીઓ વગાડીએ અને પાળતા હશું તો પાળશું. રતનસીભાઈ વિગેરે ભાઈઓ વિદાય થાય અને પાળવાનું મુકી દયો એવું કરતા નહી. પરંતુ જે ધારાધોરણ કે ઠરાવો ઘડાય તે તમારે પાળવાની ફરજ છે અને તે પ્રમાણે વરતશો ત્યારે જ સેંકડો રૂપીયા ખર્ચી પરદેશથી આવેલા ભાઈઓ અને હજારો કોરીઓ ખર્ચી બંધાવેલ મંદિર તેમજ અત્યારે ભેગા થયા છો તે નિમિત્તે થયેલુ ખર્ચ વસુલ ત્યારે જ થયું ગણાશે. માટે હું તમોને વિનંતીપુર્વક કહું છું કે હાલની પ્રવૃત્તીને અંગે જે કાંઈ સુધારા વધારા સાથે ઠરાવો પાસ થાય તે પ્રમાણે વર્તજો કે જેથી તમારી નાતની પાછળ પીરાણા પંથરૂપી પુછડું લટકેલું છે તે નીકળી જાય.

          બ્રહ્મચારીને વિદ્યા ભણાવવી એ વૈદિક સનાતન ધર્મનો સિધ્ધાંત છે પણ ગામડાની નિશાળોમાં ગોંધી રાખી અપાય છે તે પ્રમાણેની વિદ્યા ન હોઈ શકે. પણ તમારા માટે વાંઢાય ગુરૂકુળ તૈયાર છે. ધાર્મિક—સંસ્કૃત ભણાવાય છે તેમજ વર્તમાન સમય અનુસાર મેટ્રીક સુધી પણ ભણાવવામાં આવશે. તમારી જ્ઞાતિના બે છોકરા ગુરૂકુળમાં ભણે છે બે મહીના થવા આવ્યા છે વેદના મંત્રો શુદ્ધ ઉચ્ચારથી બોલે છે, મારી ભુલ થઈ કે તેમને અહીં લાવ્યો નહી. પવિત્ર વેદિ પર બ્રાહ્મણો મંત્રોચ્ચાર કરી હવન કરી રહેલા છે તે પ્રમાણે એ વિદ્યાર્થીઓ પણ શુદ્ધ ઉચ્ચારથી વેદ મંત્રો બોલી શકે છે જે સાંભળી તમોને પણ માનની લાગણી પેદા થાય.

          ખેડુત ભાઈઓને કહું છું કે એક વિખેડો ગુરૂકુળના નામનો વાવજો. તમારૂ ઉગી નીકળે. ધારો તો તમો એક કલાકમાં એવી સંસ્થા ઉભી કરી શકો તેમ છે. તમારામાં સંગઠન થાશે અને તેમ બની શકશે. છેલ્લાં દશ વરસથી તમારી જ્ઞાતિ ખુબ જાગૃતીમાં આવી છે કાળી ટીલી કાઢી નાખજો અને સનાતન ધર્મી બનજો. મુસલમાનોમાં સંગઠન છે તેમ સાવધાન પણ છે. તેવીજ રીતે આપણે પણ આપણા હિન્દુ સનાતન ધર્મમાં સાવધાન રહેવું. પોતામાં સંગઠન કરી હિન્દુ સનાતન ધર્મનું અભિમાન જરૂરથી રાખજો. મારું ભાષણ પુરું કરીશ અને હવેથી બીજા ભાઈઓ આપને કહી સમજાવશે.

          ત્યારબાદ પ્રજ્ઞાચક્ષુ મહારાજશ્રી અચલદાસજી બોલ્યા કે :—

          મહારાજશ્રી આજે સાંજના તેમજ અત્યારે જુદી જુદી દિશાએ પોતે બોલી ગયા છે મારા વિચારો ટુંક સમયમાં કહેવા છે.

          જન્મથી મનુષ્ય શ્રેષ્ઠ માની  શકાતો નથી, માનવ જન્મના વિકાસ માટે એક વસ્તુની જરૂરત છે, દરેક મનુષ્ય વહેવાર કરે છે તેને પ્રકાશની જરૂરત છે અને તે પ્રકાશ સુર્યથી થાય છે.

          આપણને પ્રકાશની જરૂર છે સનાતન ધર્મ મહાન પ્રકાશ છે તેનો  વિકાસ કરવાથી ઈશ્વરને પહોંચી શકાય છે, પરંતુ સનાતન ધર્મનું રહસ્ય વિદ્યાથી સમજી  શકાય છે, મહાત્મા મહાનુભાવી પણ વિદ્યાર્થી થઈ શક્યા છે.

          કડવા પાટીદારો કહે છે કે ભુલ થઈ છે. તે પણ વિદ્યાના અભાવે જ. લુચ્ચા સ્વાર્થીઓએ તમોને ફસાવ્યા છે. તમારા ભાવિનો ઉદય થયો અને મનુષ્ય જાગૃત થયા. તેમજ સનાતન ધર્મના પાયારૂપ શ્રી લક્ષ્મીનારાયણનું મંદિર થયું તેથી તમારી જ્ઞાતિમાં સનાતમ ધર્મનો ઉદય થયો.

          મતભેદના પરીણામે સફળતા મળી શકે નહિ, કલાકોના કલાકો સુધી મહાપુરુષો ઉપદેશ આપી રહ્યા છે તે પ્રમાણે ધર્મના આચરણ કરવા જીજ્ઞાસુ બનો. ધર્મનું આચરણ કરે છે તે મનુષ્ય શ્રેષ્ઠ થઈ શકે છે, કુંભકરણની નિદ્રામાં, ક્યાં સુધી ઉંઘશો ! હવે આપણને જાગૃત થવાની જરૂરત છે. જગત વિકાસના માર્ગે જઈ રહ્યું છે માટે મહાપુરૂષોના વિચારોમાં વિશ્વાસ રાખો, મતભેદ દુર કરો, જ્ઞાતિમાં પ્રેમ રાખો કે જેથી ઇંદ્રના જેવું સ્વર્ગ બનાવી શકશો. સર્વ પ્રાણી માત્રમાં એકજ પરમાત્મા છે પરંતુ પ્રકૃતી અનુસાર ગુણદોષો જુદા જુદા હોય છે. આપણે તો એજ માર્ગ લેવાનો છે કે મહાપુરૂષોએ સનાતન ધર્મના દાખલા કહ્યા છે તે પ્રમાણે ગ્રહણ કરવાનો.

          ગુરૂકુળમાં અંધશાળા પણ ખોલાવી છે અંધભાઈઓને માટે મફત ભણાવાય છે. મહારાજશ્રીનો પ્રેમ વિદ્યાર્થીઓ ઉપર અનહદ છે મહારાજશ્રીનું આગમન થાય કે વિદ્યાર્થીઓ મહારાજશ્રીનો ઉચ્ચાર કરે છે. ત્યાં મહારાજશ્રી વાત્સલ્યભાવ યુક્ત વિદ્યાર્થીઓને સંબોધન કરી ગોદમાં લે છે. માટે સનાતન ધર્માવલંબીઓ ! આળસ તજો કટીબદ્ધ થાઓ સત્ય તેમજ સાચી વસ્તુ ગ્રહણ કરવામાં લેશમાત્ર પણ વિલંબ ન કરો ૐ શાંતિ :

          ત્યારબાદ સારસ્વત કુળભુષણ પ્રેમજી મહારાજ આસંબીઆવાળાએ પોતાની જ્ઞાન શક્તિથી પ્રવચન શરૂ કરતાં જણાવ્યું કે :—

          ત્રિવેણી સંગમ રૂપે ત્રણ પાંચાડા ભેગા થયા છે, ગંગા યમુના સરસ્વતી, નખત્રાણામાં ભેગી મળી છે તેમાં અતિશયોક્તિ નથી. ગંગા લ્હેરીના પવિત્ર ઝરણાં વહી રહ્યાં છે, તે લક્ષ્મીનારાયણ  ભગવાનના મંદિરમાં  વહન કરી રહી છે.

          ત્રિવેણી ગંગામાં સ્નાન કરવા આવ્યા છીએ  પણ હાથીની પેઠે નાહવા નથી આવ્યા પરંતુ ત્રણ પાંચાડા રૂપી ત્રિવેણી ગંગામાં વચનામૃત રૂપી ઝરણાં વહે છે તેમાં શુદ્ધ તેમજ નિર્મળ અંતઃકરણરૂપી સ્નાન કરી પવિત્ર થવા માટે આવ્યા છીએ.

          યજ્ઞ, ભુમી, પ્રતિષ્ઠા, ત્રિવેણીગંગા, લક્ષ્મીનારાયણ અને મહાપુરૂષો  એવી રીતે  છ ગંગા ભેગી થઈ છે તેમાં પવિત્ર થવું છે. ધન્ય છે આજની ઘડી કે જ્યાં આવો અલૌકીક અવસર પ્રાપ્ત થયો છે, કે જેનો ખરો લાભ લેવા ચુકશો નહિ અને થયેલી ભુલનો પશ્ચાતાપ કરવાનો શુભ અવસર છે.

          તમોએ ધર્મના નામે લાખો કરોડો રૂપિયા ખર્ચયા પણ કુપાત્રે દાન દેવાયું જે તમારા ભલાને માટે કાંઈજ  ઉપયોગમાં આવ્યું નહીં.    યજ્ઞમાં જ્વ તલ ઘૃત આદી પદાર્થોનો હોમ કરવા પુરતું જ નથી પણ યજ્ઞનો ઉદ્દેશ પ્રાણી માત્રના ભલા માટે છે.

          ગઈ કાલે ઠરાવો વાંચી સંભળાવ્યા હતા તે ઠરાવનો અર્થ હાથીના દાંત ચાવવાના એક અને બતાવવાના બીજા એવો થવો જોઈએ  નહિ. તમોએ તે ઠરાવ પાળવાનું કબુલ કરેલું છે અને આજ ત્રણે પાંચાડામાંથી આવેલા સનાતન ધર્મી ભાઈઓને આવતી કાલની  સભામાં પુરતા વિવેચન સાથે વાંચી સંભળાવવામાં આવશે. પરંતુ તેની  યાદગીરી એવી રહેશે કે નખત્રાણાના પુર્વનિવાસ નામે નવાવાસમાં ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તિની મંદિરમાં પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે ત્રણ પાંચાડારૂપે ત્રિવેણીગંગાનો મેળાપ થયો ત્યારે ઠરાવો પાસ કર્યા હતા. જેથી ભગવાન પણ લક્ષ્મીને કહેશે કે મારા ભગતો કુર્મી ક્ષત્રિય છે તેને ઘરે વાસ કરો.

          તમો એ ભગવાનના મંદિરમાં ઠરાવો ઘડયા, પાસ કર્યા, જેથી ભગવાનના હુકમથી લક્ષ્મીજીએ તમારે ઘરે વાસ કર્યો  પણ એક દૃષ્ટાંત આપું તે પ્રમાણે કરતા નહિ. “એક બાઈ એકલી જ કોઈ એક ગામથી બીજે ગામ જતી  હતી તેને રસ્તામાં ચોર મળ્યા તે સમયે તે બાઈએ પીરની માનતા માની કે હે પીરબાવા તમો મને આ ચોરથી બચાવો તો હું તમારી અમુક માનતા ઉતારીશ, સારા નસીબે ચોર ભાગી ગયા પછી બાઈ પીર પાસે આવીને કહેવા લાગી કે તમે ક્યાં માનતાના ભુખ્યા છો હું તો અમસ્થી ખાલી ખાલી કહેતી હતી.” તે પ્રમાણે કદાચ તમે પણ ભગવાન પાસે ખાલી ખાલી કહેતા નહીં. માટે જે કરો તે મન મજબુત રાખીને કરજો. કે જેથી ભગવાનને ફોસલાવા જેવું ન થાય.

          તમારી ભુલ સાધારણ છે પણ પરિણામ ઘણું જ ખરાબ છે. હવેથી એવી ભુલ બીજીવાર ન થાય તેની ખાસ કાળજી રાખજો અને થયેલી ભુલ રૂપી ગુમડાંને પશ્ચાતાપ રૂપી ઓપરેશન કરાવી જ્ઞાતિ સેવાનું કાર્ય કરો અને પ્રભુ પાસે માફી માગી તેત્રીસ કરોડ દેવી દેવતામાં સંતોષ માની સનાતન ધર્માવલંબી બનો અને મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક સફળ કરો.

          જ્ઞાતિ ગંગા ભેગી કરીને લક્ષ્મીનારાયણના મંદિર ઉપર શુભ ધજા ફરકાવવાના ઉત્તમ કામનો આરંભ કર્યો છે તે માટે આપ ભાઈઓને ધન્યવાદ અને હાજર રહેલા દરેક ભાઈઓ મન સાથે દ્રઢ સંકલ્પ કરો કે અમો પોતપોતાના ગામમાં ભગવાન શ્રી  લક્ષ્મીનારાયણના મંદિર બનાવવાની સફળ કોશીષ કરીશું.

          તે પછી ભાઈશ્રી શીવજી કાનજી પારસીઆએ ઉભા થઈ જણાવ્યું કે :—

          માન્યવર પ્રમુખ સાહેબ, વ્હાલા જ્ઞાતિ  ભાઈઓ, પધારેલા સદ્‌ગ્રહસ્થો, માતાઓ અને બહનો.

          આપણી જ્ઞાતિ અધોગતીની ખીણમાં પડી ગયેલી તેની ઉન્નતી કેમ થાય તે માટે આપણે એકત્ર થયા છીએ. આપણી ખરી ભાવનાથી મંદિરમાં ભગવાનની મુર્તીની પ્રતિષ્ઠા કરવાનું ચાન્સ મળ્યું છે તેમાં આપણે જુદે જુદે સ્થળેથી આવી ભેગા મળ્યા છીએ અને તે સંબંધે પાંચ છ દીવસ થયા વાટાઘાટ ચાલે છે પરીણામે પંદર ઠરાવો ઘડાયા. જે સંજોગોવશાત્‌ અતિ મહત્ત્વના છે. આજની સભાનો કાર્યક્રમ લાંબો વખત ચાલવાની ધારણા હોતાં તે ઠરાવો આવતી કાલની સભામાં વાંચી સંભળાવવામાં આવશે એમ કહેવામાં આવ્યું છે તે ઠીક છે.

          ઉપદેશ તો મહાનુભાવી મહાત્માઓએ ખુબ કર્યો છે અને તેઓના શબ્દે શબ્દ કીંમતી તેમજ અતી ઉપયોગી છે અને તે પ્રમાણે આપ પધારેલા સર્વ ભાઈઓ, માતાઓ અને બહેનો વર્તશો એવી આશા રાખું છું.

          મારા સંબંધી શુદ્ધિ બાબતની વાત મહાત્મા ઓઘવદાસજીએ પોતાના વ્યાખ્યાનમાં કરી છે તે સંબંધે મારે ખુલાસો કરવાની ફરજ છે. મેં  દેહ શુદ્ધિ પ્રાયશ્ચિત કરાવેલ અને સાથે સાથે જ્ઞાતિથી ખાવા પીવાનો વહેવાર તોડ્યો હતો. તે રાજી ખુશીથી નહી પણ લાગતા વળગતા કેટલાક મિત્રોની શેહમાં તણાઈને જ. કરાંચીમાં મારા પ્રમાણે ખાવાપીવાનો વહેવાર તોડનાર ભાઈઓની સંખ્યા અધિક હતી. અમોને વસ્તુ સ્થિતિનું ભાન થતાં નાત સાથે નહી જમવાની ઘેલછાને મુકી દીધી. પરંતુ તેવી બાબતને નહી સમજનાર કે પોતાની લીધેલી વાતને નહી મુકવાની હઠ તેમજ નાત સાથે ન ખાવાપીવાની ઘેલછા ભરેલી નીતીને ગણ્યા ગાંઠ્યા ભાઈઓ વળગી રહ્યા છે.

          પશ્ચાત્તાપ ખરા હૃદયની શુદ્ધિ વગર બધું નકામું જ છે એવો મને પુરતો અનુભવ થયો છે. કરાંચીમાં શુદ્ધિશાળી ભાઈઓ કે જેઓનો નાત સાથે ખાવાપીવાનો વહેવાર નહી હોવાનો ડોળ કરી રહેલા છે તેઓનો ધ્યેય કોણ જાણે શું છે ? તે સમજી શકાતું નથી. આપણી જ્ઞાતિમાં ધર્મની જગ્યા “ખાના” નામથી ઓળખાય છે તેના બદલે મંદિરો બંધાય અથવા મંદિરના સ્વરૂપમાં ફેરવાઈ જાય એ મહાન સુધારો થયો કહેવાય એવી મારી માન્યતા છે અને તે પ્રમાણે આપ ભાઈઓ પણ માનતા હશો.

          અહીંયા નખત્રાણામાં મંદિર તૈયાર થયું, ભગવાન શ્રી લક્ષ્મીનારાયણની મુર્તીની  પ્રતિષ્ઠા  કરવાનો દીવસ નીર્ધાર્યો અને તે પ્રમાણે જ્ઞાતિ ભાઈઓ તેમજ અન્ય જ્ઞાતિઓમાં આમંત્રણ પત્રિકાઓ મોકલી સાથે સાથે જ્ઞાતિ ભાઈઓનો રસોડો એક હોવાનું પણ જણાવ્યું. જેથી કરાંચીમાં ગણ્યા ગાંઠ્યા શુદ્ધિશાળી ભાઈઓ રહેલા છે તેને માઠું લાગવાથી ઉશ્કેરાઈ ગયા જેથી હાલના શુભ સમારંભમાં જ્ઞાતિ ભાઈઓ ભાગ ન લઈ શકે એવા હેતુથી લાગતા વળગતા ઉપર એક યા બીજા પ્રકારે દબાણ કરવા લાગ્યા. તે માંહેનો એક દાખલો આપીશ જેથી આપ ભાઈઓ સોળ આના સમજી જાશો કે કરાંચીમાં રહેતા  શુદ્ધિશાળી ભાઈઓને શ્રીયુત પ્રેમજી મહારાજના શબ્દોમાં કહું તો “પતીત પાવન થઈ શકે એવી ત્રિવેણી ગંગા” ના શુભ સમારંભ પ્રત્યે કેટલો અભાવ, ઈર્ષા અને તીરસ્કાર છે.

          આ ગામ નવાપરામાં રહેતા ભાઈશ્રી ખીમજી ગોપાલ કેશરાણીને કરાંચીમાં રહેતા તેમના મામાઈ ભાઈ વિશ્રામ પાંચા ગાંગાંણી વિરાણીવાળાએ કહ્યું કે તારે નખત્રાણે મંદિરની પ્રતિષ્ઠામાં જવું નહિ અને મારું કહ્યું નહિ માનતા જોઈશ તો તને ભાઈ તરીકે નહિ ગણીએ એવી ધમકી આપી. ત્યારે ભાઈશ્રી ખીમજીએ કહ્યું કે જ્યાં મંદિર બંધાયું છે તેજ ગામમાં હું રહું છું તેમાં મારો પણ હીસ્સો છે. તેમ છતાં આપણા સુધારકોનો ધ્યેય પણ ખાનાને બદલે મંદિરો કરવાનો છે અને થયું પણ એમજ. જેથી મારી ફરજ સમજી એવા શુભ સમારંભ ઉપર તો જરૂરથી જવું જોઈએ એમ હું માનું છું. બની શકે તો આવા સુધારાના કામમાં ભાગ લેવા આપણ સુધારકોનું મુખ્ય કર્તવ્ય છે અને ત્યાં જવાથી “એક પથ દો કાજ” પ્રમાણે મારા અંગત કામ છે તે પણ કરતો આવીશ. તે સાંભળી મી.ગાંગાણી આવેશમાં આવી સત્તાવાહી સ્વરે બોલ્યા કે બીજા અંગત કામ હોય તો પ્રતિષ્ઠાની પુર્ણાહુતી બાદ જજે અને અત્યારે મારું કહ્યું નહિ માનતાં જેઠા નથુ અને શીવજી પારસીઆનું કહ્યું માની નખત્રાણે પ્રતિષ્ઠા પ્રસંગે જઈશ તો તું ચોક્કસ માનજે કે ભાઈચારાનો સંબંધ છે તે તોડી નાખશું અને કામધંધે પણ નહિ રાખીએ. એવા પ્રકારની ધમકીથી ભાઈશ્રી ખીમજી ગોપાલ ન ડરતાં અમો કરાંચીથી દસ જણા આવ્યા છીએ તેના ભેગા આવા જ્ઞાતિ અભ્યુદયના શુભ સમારંભમાં ભાગ લેવા આવ્યા. અસ્તુઃ

          ભાઈઓ ! આ બનાવથી તો આપ સર્વ કોઈ સમજી શક્યા હશો કે શુદ્ધિશાળી ભાઈઓ કે જેઓ મહાન સુધારક હોવાનો ડોળ કરી જ્ઞાતિમાં વેર, વિખવાદ અને દ્વેષની લાગણી ઉત્પન્ન કરવાની મનોવૃત્તિ પોષી રહ્યા છે. એ ભાઈઓએ સમજવું જોઈતું હતું કે આ કામ કાંઈ એકાદ મનુષ્યનું અંગત નથી. પરંતુ ભગવાનનું છે. તેમાં ઈર્ષા કે દ્વેષભાવે કોઈ વ્યિક્તિ ગમે તેટલા વિઘ્ન કે અંતરાયો નાખવાની કોશીષ કરે તો પણ એ કાર્યને આંચ આવતી નથી. બલ્કે સૂર્યની સામે ધુળ ઉડાળનાર પોતાના જ મહોડાં ઉપર આવી પડે છે. મંદિરના ઉત્સવ પ્રસંગમાં ભાગ લેવા આવનાર જ્ઞાતિભાઈઓને ધમકી આપી અટકાવવાનું ધૃણાજનક કૃત્ય કરે છે ત્યારે શું શુદ્ધિવાળા ભાઈઓ મસ્જિદમાં મોકલવા માટેના સુધારાની રીત અખત્યાર કરી હિત શત્રુ બનનારા હશે ?

          કરાંચીમાં કહેવાતા શુદ્ધિશાળી ભાઈઓની મનોવૃત્તિ તો ઉપરોક્ત બાબતથી જણાઈ આવે છે કે નાતનું ગમે તે થાઓ તેની એને લેશમાત્ર પણ ચીંતા નથી, ખાના રહો કે મંદિર બનો તેની એને પરવા નથી, જ્ઞાતિ હિન્દુ રહે કે મુસલમાન બની જાય એની તેઓને દરકાર નથી. એને તો સગવડ જોઈએ છીએ અર્થાત્‌ સગવડીઓ પંથ બનાવવાની ભાવના હશે. એવું તેઓની વર્તણુક ઉપરથી જણાય છે. પોતાને પુરતી રીતે સગવડ હોય અને અમુક અંશે પોતાની સત્તા ચાલી શકે તેમ હોય તો તરત જ રૂવાબથી કહી દેશે કે અમે શુદ્ધિ કરાવી છે જેથી તમારૂં રાંધેલું અન્ન અમો જમતા નથી અને અગવડ હોય તેમજ સ્વાર્થ સાધવો હોય ત્યાં એવાજ જ્ઞાતિભાઈઓનું રાંધેલુ ભેગા બેસી જમે છે અને ફરીથી દેહશુદ્ધિ કરાવે છે. એમ ઉત્તરોત્તર કેટલાએ ભાઈઓએ બહુ વખત શુદ્ધિ કરાવેલ છે જેથી માનવાને કારણો મળે છે કે એ ભાઈઓની શુદ્ધિ સ્વાર્થ તેમજ સગવડ પુરતી જ છે એટલે જ મારે “સગવડીઓ પંથ” વિશેષણ લગાડવું પડ્યું છે.

          સાંભળવા  પ્રમાણે કરાંચીના શુદ્ધિશાળી ભાઈઓએ પોતામાં સ્ત્રી વર્ણને તેમના પિયર (માવતર) ને ત્યાં જમવાની છુટ આપ્યાનો ઠરાવ કર્યો છે. કદાચ આ વાત સાચી હોય તો બાકી રહ્યા પુરુષ વર્ગ તેમને પણ પોતાના કુટુંબ તેમજ સાસરીઓમાં જમવાની છુટ આપ્યા જેટલો ઠરાવમાં સુધારો દાખવે અને તે પ્રમાણે કરવાની પરમકૃપાળુ પરમાત્મા અમારા એ શુદ્ધિશાળી ભાઈઓને સદ્‌બુદ્ધિ આપે એજ પ્રભુ પ્રત્યે પ્રાર્થના કરી બેસી જવાની રજા લઉં છું.

સંવત ૧૯૯૩ માસ વૈશાખ સુદી ૧૧ ગુરૂવાર {VSAK: 20-May-1937}ના

દિવસની કાર્યવાહી

          ગઈ કાલની સુચના અનુસાર સભા સ્થાને મંડપમાં સહુ કોઈ સવારમાં આઠ વાગે આવી ગયાં હતાં. સભાસ્થાન જ્ઞાતિ ભાઈઓ અને બહેનોથી ખુબ ભરચક થઈ ગયો હતો. મંડપની પુર્વ તેમજ ઉત્તર દિશા તરફના રસ્તાઓ પણ ચીકાર ભરાઈ ગયા હતા. ઉગમણી તરફનો રસ્તો બહેનોથી ચીકાર હતો. ધીમે ધીમે સુર્યનારાયણ પોતાની ગતિ અનુસાર ઉપર આવવા લાગ્યા તેમ તેમ રસ્તામાં બેઠેલી બહેનો ઉપર તડકાનો પ્રભાવ પડતો ગયો પરંતુ ઉત્સાહ આગળ એ તાપ કાંઈ વિસાતમાં નહોતો બહેનોએ જરાપણ અકળાયા વગર તેમજ તડકાની પરવા કર્યા વિના શાંત ચીતે ઉત્સાહીત હૃદયે સભામાં થતા કામકાજ પ્રત્યે ધ્યાન આપી સાંભળ્યા રાખ્યું  હતું. વોલન્ટીઅરો પણ તેઓને સમજાવ્યા પ્રમાણે ફરજનું સારી રીતે પ્રતીપાલન કરી રહ્યા હતા. લગભગ પાંચથી સાડા પાંચ હજાર જ્ઞાતિ બંધુઓ એ સભામાં હાજરી આપી હતી. બરાબર નવ વાગે સભાનું કામ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને પ્રમુખ તરીકે રાત્રીની સભામાં મુરબ્બીશ્રી રાજારામ શામજી માનકુવાવાળા હતા તેઓશ્રીને જ આજની સભાના પ્રમુખપદ આપવામાં આવ્યું હતું. દરમ્યાન મહેરબાન થાણદાર સાહેબ તેમજ અધિકારી વર્ગ તથા ગામના પ્રતિષ્ઠીત નાગરીક ગૃહસ્થો ગઈ કાલની માફક ઉત્સાહથી ધાર્મિક કામમાં ભાગ લેવા પધાર્યા હતા. તેઓને યોગ્યતા પ્રમાણે માનસહીત સભાસ્થાને બેસાડ્યા હતા.

          પ્રમુખ સ્થાનેથી મુરબ્બીશ્રી રાજારામભાઈએ સભામાં પધારેલા જ્ઞાતિ ભાઈઓ, બહેનો તેમજ સદ્‌ગ્રહસ્થોએ પધારી આ ધાર્મિક કાર્ય પ્રત્યે ઉત્સાહ બતાવ્યો છે  તે બદલ સર્વેનો ઉપકાર માન્યો હતો.

          વિશેષમાં જણાવ્યું કે રાત્રીની સભામાં મહાત્માશ્રીઓના તેમજ વક્તાઓના વિવેચન તેમજ ભાષણો આપે સાંભળ્યા હતાં. સમયના અભાવે ઠરાવો વાંચી સંભળાવવામાં આવ્યા નહોતા જેથી આજની સભામાં ભાઈશ્રી રતનશી ખીમજી આપ સમક્ષ એ ઠરાવો પુરતા વિવેચન તેમજ ખુલાસાવાર સંભળાવશે અને તેમાં સુધારો વધારો કરવા જેવું જણાય તો તે વખતે સુચના કરવી કે જેથી તેના ઉપર આપ સર્વે સમક્ષ વિચાર ચલાવવામાં આવે. તેમજ યોગ્ય સુધારો કરી શકાય.