નિવેદન

          કરાંચીના યુવક મંડળે આ બીજી પરિષદના સેક્રેટરી તરીકે મારી નિમણુંક કરવાથી આ બેઠકનો રીપોર્ટ બહાર પાડવાનું કાર્ય મારે માથે આવ્યું છે, પહેલી બેઠક કરતાં આ બેઠકમાં કામકાજ વધારે કરવાનું હતું, પરિષદનો ઉદ્દેશ કંઈક ગર્ભમાં હતો, તેને પ્રદર્શિત કરી જ્ઞાતિએ હવે ક્યા માર્ગે જવું એ દેખાડવા સિવાય ચાલે તેમ નહોતું, એટલે ઘણા ભાઈઓએ રસપૂર્વક ભાગ લીધો. પીરાણાનો અર્ધદગ્ધ પંથ તજી અને આગેવાનોના જુલ્મમાંથી જ્ઞાતિને બચાવી લેવી તે બે બાબતો યુવક મંડળે આગળ કરેલી તે સબજેક્ટ કમીટીને ખાસ જરૂરની દેખાઈ અને સઘળા ભાઈઓ જાણે છે કે, એ જ બંને બાબતો આપણી ઉન્નતીને આડે આવનારી છે. જ્યાં સુધી પીરાણા પંથ જ્ઞાતિમાંથી નાબુદ ન થાય, ત્યાં સુધી હિંદુ મટી જવાનો ભય તો ખડો જ રહે છે, એ વાત તો વક્તાઓના ભાષણથી દરેક ભાઈઓ જાણી શક્યા છે. રા.નારાયણજી ભાઈએ પીરાણા પંથની પોલ અને સૈયદોના પ્રપંચને ઉઘાડા પાડી, એ ખીચડીઓ પંથ પાળવાથી આપણે અતોભષ્ટ તતોભષ્ટ જેવી સ્થિતિમાં આવી ગયા છીએ, તે બરાબર સમજાવ્યું છે, તેમજ રા.ભાઈ રતનશી ખીમજીએ આગેવાનોના જુલમ અને તેની નીચતાનો ચીતાર સત્ય સ્વરૂપે વર્ણવ્યો છે, જેથી જ્ઞાતિના અજ્ઞાન અને ભોળા ભાઈઓ તેમજ બહેનો ઉપર કહેવાતા આગેવાનો જે ઘાતકી જુલમ અને ત્રાસ વરતાવી રહ્યા છે, તેનું શુદ્ધ સ્વરૂપ ખડુ કરી જ્ઞાતિને જુલમી આગેવાનોના ગુલામ ન બનવા તથા જુલમી દોરને નાબુદ કરવા જ્ઞાતિ ભાઈઓએ એક સંપ કરી, કહેવાતા આગેવાનોની શુદ્ધ ઠેકાણે લાવવાના માટે તેઓનાં નીચ ચારિત્રોની સત્ય હકીકત હિંમતપૂર્વક કહી છે, તે ધ્યાનમાં લેવા અને વિચારવા માટે રા. રતનશી ખીમજીના ભાષણની સંપૂર્ણ નોંધ આ રીપોર્ટમાં લેવાણી છે, તે ધ્યાનપૂર્વક વાંચી જવાની હું દરેક બંધુઓને ભલામણ કરું છું.

          ઈમામશાહના વંશના સૈયદો આપણી જ્ઞાતિને છેક જ વટલાવીને મુસલમાની રાહ ઉપર લઈ જવાને જે પ્રયાસો કરી રહ્યા છે તે તેમના વંશ પરંપરાની કુટીલ નીતિને જ આભારી છે. પરંતુ એ કુટીલ નીતિનો અંત આણવા અને જ્ઞાતિના અજ્ઞાન અને ભોળા ભાઈઓ તેમજ બહેનોને દેખતાં કરી પીરાણાના કબ્રસ્તાની પંથથી છોડાવી, સનાતન સ્વ ધર્મના માર્ગે ચડાવવાના માટે કરાંચી પરિષદ અને તેનો રીપોર્ટ જ્ઞાતિને દૈવી ચક્ષુઓની બક્ષીસ કરી દેખતા કરશે એવી મને સંપૂર્ણ આશા છે.

લી. જ્ઞાતિ સેવક,

પટેલ રતનશી શીવજી નાકરાણી.

પરિષદના સેક્રેટરી.

રણછોડ લેન, દેશલ બજાર — કરાંચી.

|| श्री उमादेव्या: कृपासतू ||

શ્રી કચ્છ કડવા પાટીદાર પરિષદ

બીજી બેઠક — કરાંચી.

(તા.૭—૮—૯મી ઓક્ટોબર સને ૧૯૨૨.)

          આપણી ઉન્નતિ અર્થે કેટલાક સમયથી જે શુભ પ્રયાસ ચાલી રહ્યો છે અને જ્ઞાતિના યુવકો તેમજ સમજુ પુરૂષોએ પોતાના તન મન અને ધનના ભોગે કાર્યસાધક પ્રગતિ શરૂ કરી જ્ઞાતિનું જે શુદ્ધ સ્વરૂપ ખડુ કર્યું છે તેને આપણે પરિષદના નામથી ઓળખવા લાગ્યા છીએ. આ પરિષદ એજ જ્ઞાતિ અને એ જ આપણી કોમની અદૃશ્ય દેવી કે જે પોતાના સંતાનો—જ્ઞાતિના સ્ત્રી—પુરૂષોને તેમની ઉન્નતિ સાધક પ્રેરણાઓ કરી રહી છે. પરંતુ આ મહાદેવીનું સ્વરૂપ ખડુ કરવામાં યુવકોએ ભાગ્યે જ આશા રાખી હશે કે જુજ વખતમાં તેમણે કરેલી આરાધના અને સ્થાપનાનું એક દિવ્ય સ્વરૂપ પ્રગટ થશે. કેમ ન થાય ! જે સ્થળે માત્ર પવિત્ર વિચારો અને શુદ્ધ ધાર્મિક ભાવનાઓ જ પ્રવેશ કરી શકે ત્યાંથી ઉપાધિયો અને ભયને ભાગતાં કેટલી વાર? જ્યારે અનેક બંધુઓ પોતાના જાત ભાઈનું હિત પણ પોતાના જ હિત જેટલું અવશ્યનું છે તેનો ખ્યાલ લાવી શકે અને એ વસ્તુ તેના યોગ્ય સ્વરૂપમાં જ્યારે પ્રતિપાદન થાય ત્યારે દિવ્ય દૃષ્ટિ કેમ પ્રાપ્ત ન થાય અને એની ભેટ મળતાં બળ અને બુદ્ધિની ખામી તો સહેજમાં જ પુરાઈ જાય. જે કોમના કર્મયોગ કિંવા ઉદ્યોગમાં પરોપકાર રૂપી અમૃત સમાન ઝરાનું વહન થયા કરે છે તે કોમનાં સંતાનોને પોતાના જ ભાઈઓ અને પોતાની જ જાત ઉપર દયા દર્શાવતાં કેમ સંકોચ થાય? તે તો અવશ્યે લાગણી બતાવે જ. આવાં અનેક સત્યો કદી આપણી જાણ બહાર રહી જતાં હોય પરંતુ તે એક સત્ય છે એમ પરિષદની બેઠકે પુરવાર કરી આપ્યું છે. સને ૧૯૨૦માં જ્યારે પહેલી બેઠક થઈ જેને માત્ર બે જ વર્ષ થયાં છે પરંતુ તે પહેલાંની અને આજની જ્ઞાતિ પરિસ્થિતિની જો આપણે સરખામણી કરી જોઈએ તો આપણને પરિષદની દિવ્ય શક્તિનો ખ્યાલ આવ્યા સિવાય રહેશે નહિ. જો કે એ પહેલી બેઠક એટલે એકડે એક જેવી હતી પરંતુ જ્ઞાતિહિત સાધવા માટે આપણે એકત્ર કેમ થઈ શકીએ અર્થાત્‌ ઐક્ય કેવી રીતે સાધી શકાય તેનો અનુભવ મેળવી લીધેલો. જે જુલ્મી આગેવાનો પોતાના સ્વાર્થની ખાતર સ્વબંધુઓ ઉપર ત્રાસ વર્તાવી રહેતા તેમના અન્યાયી દોરથી ઉપજતા ત્રાસનો આપણા કાનોમાં ગુંજારવ થઈ રહ્યો હતો અને ભીતીયુક્ત હૃદયોથી વિચારો કરી શકતા હતા પરંતુ એનું પરિણામ શું આવ્યું? ભીતિ વગર પ્રીતિ સંભવતી નથી.” આપણને જો એકબીજા ભાઈઓમાં વિશ્વાસ મુકી તેમના પ્રત્યે પ્રીતિ ધરાવાનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હોય તો તે પરિષદમાં જ થયું એમ કહેવામાં અતિશયોક્તિ જેવું કાંઈ નથી. આપણે એકબીજાના વિચારો જાણી સત્યાસત્યને ઓળખતા થયા અને ધર્મ તેમજ નીતિનાં તત્ત્વો સમજતાં શીખ્યા. પીરાણાનો અધર્મયુક્ત અર્ધદગ્ધ પંથ આપણી દરેક પ્રકારની અધોગતિ જ પ્રાપ્ત કરાવનારો છે એ વાત આપણને દીવા જેવી સમજાઈ ગઈ.

          લગ્નગાળાને લઈ ઘણા બંધુઓ દેશમાં જ એકત્ર થઈ શકશે, એ વિચારે બીજી બેઠક દેશમાં કરવાનો નિર્ણય થયેલો અને તેને લઈ કેટલાક કાર્યવાહકો બેઠકની તૈયારી કરવા અગાઉથી દેશમાં ગયેલા, કેટલાકના શુભ પ્રયાસથી નામદાર ખુંદાવિંદ મહારાવશ્રી તરફથી પણ જ્ઞાતિને સારી મદદ મળવાની વકી હતી પરંતુ એ સમય લગ્નસરાનો હતો. કરાંચી પરિષદની પહેલી બેઠક પછી આગેવાનોએ પોતાનું યથાર્થ પોત પ્રકાશ્યું હતું. પરિષદમાં ભાગ લેનારાઓ અને ખાસ કરીને કાર્યવાહકોને અનેક પ્રકારની કનડગતો કરવી, તેમનાં છોકરાંઓના વિવાહ થવા દેવા નહિ, તેમને નાત બહાર કરવા, દંડ લેવા વગેરે પ્રકારનો ઉદ્યોગ ગેઢેરાઓએ શરૂ કરેલો. જ્ઞાતિ હિત સાધનારાઓની જ્ઞાતિ ભક્તિને ભૂલાવી દેનારી અનેક ભીતિઓ કાર્યવાહકો અને તેમનાં કુટુંબોમાં ઉત્પન્ન કરેલી અને જાણે કે સ્વાર્થ સાધી લેવાની કોઈ ઉત્તમ  મોસમ જ આવી હોય એવો સમય આગેવાનોની રાક્ષસી માયાના પ્રભાવે ખડો થયેલો. છતાં કેટલાક કાર્યવાહકો બુદ્ધિ અને યુક્તિથી એ માયાને તરી ગયા પરંતુ પરિષદની બેઠક તો તે સમયે મુલતવી જ રહી. સત્ય વિચારો અને ભાવનાઓનો કોઈ કાળે નાશ થતો જ નથી. કાર્યવાહકોમાં જ્ઞાતિ હિત સાધવાની જીજ્ઞાસા તો ભારેલા છાણાની પેરે પ્રદિપ્ત હતી જ. બીજી પરિષદ ક્યાં ભરવી અને કાર્યસાધક પગલાં કેમ ભરી શકાય તેના વિચારોમાં તલ્લીન બની ગયેલી કેટલીક કાર્યવાહક વ્યક્તિઓ શાંત દેખાવા લાગી. એ જોઈ મૂર્ખ ગેઢેરાઓને પોતાના બળના પ્રભાવથી પરિષદ મરણને શરણ થતી જોવાનાં સ્વપ્ના પણ આવી ગયાં અને તેમની એ જ સ્વપ્ન સૃષ્ટિના સંકલ્પોએ કાર્યવાહકોની જીજ્ઞાસા ઉપર ઢંકાઈ રહેલી રાખને ઉડાડવા માંડી એટલે જ્ઞાતિ સેવારૂપી અગ્નિ પોતાના યોગ્ય સ્વરૂપમાં પ્રદિપ્ત થવા લાગ્યો. પહેલી પરિષદની થઈ ગયેલી બેઠકના કામકાજનું અવલોકન મળતાં કાર્યવાહકોને જણાઈ ગયું કે આપણે તો હજુ પાટી ઉપર ધુળ જ નાંખી છે ! એકડો કાઢવાનો તો બાકી છે? મતલબ કે બુદ્ધિશાળી યુવકો અને પરિષદના પવિત્ર હૃદયવાળા નેતાઓના હૃદયને અવલોકન વધારે સ્પર્શ કરી ભેટી શક્યું એટલે બીજી બેઠક જલદી ભરવાના વિચારો ઉદ્‌ભવ્યા. મુંબઈ કિંવા કરાંચી બેમાંથી એક સ્થળે પરિષદની બીજી બેઠક બોલાવાની વાટાઘાટ ચાલી તેમાં છેવટે કરાંચીના યુવક મંડળે જ્ઞાતિ સેવા ઉઠાવાનું બીડું બીજી વખત પણ ઝડપ્યું.

          પરિષદના કામકાજમાં આવતી મુશ્કેલીઓનો તેમને અનુભવ તો થયેલો એટલે તેમણે વ્યવસ્થિત યોજનાઓ ઘડી  કાઢી, જ્ઞાતિની બેઠક કરાંચી મુકામે ભરવાની ખબરો દેશ પરદેશ પહોંચાડી અને દિવસો નક્કી કરી આમંત્રણ પત્રિકાઓ પ્રસિદ્ધ કરી જ્ઞાતિમાં દરેક સ્થળે મોકલી આપી આવાં પદ્ધતિસરનાં આમંત્રણો મળવાના માંગલિક પ્રસંગને લઈ જ્ઞાતિમાં સ્ત્રી—પુરૂષોનાં હૃદયો આનંદથી ઉભરાવાં લાગ્યા જો કે સ્વાર્થી ગેઢેરાઓએ તો પોતાના સડી ગયેલા સ્વાર્થી દોરને મીણ પાઈને મજબૂત બનાવવા ઘણાએ પ્રયત્નો કર્યા છતાં જ્યાં કુદરત જ — પરમાત્મા જ — તેમની વિરુદ્ધ, એટલે એ સડેલા દોરને કંઈ મજબૂતાઈ મળી શકી નહિ. જેમ જેમ સમય પાસે આવતો ગયો તેમ તેમ પરિષદની તૈયારીઓ પૂર્ણ થતી આવી અને જ્ઞાતિહિતનો વિચાર કરી શકે તેવા લાગણી ધરાવતા બંધુઓ સ્થાનિક કાર્યવાહકોને મદદ કરવાના ઉદ્દેશથી એક બે દિવસ અગાઉથી આવી પહોંચ્યા.

          સભાસ્થાનને શોભાવવા તેમજ બહારગામથી પધારતા બંધુઓનું સ્વાગત કરવા સ્વયં સેવકો પ્રફુલ્લ વદને પોતાની ફરજો અદા કરવાનો આનંદ લઈ રહ્યા હતા. બેઠકના આગલા દિવસે જ સઘળા દૂરથી આવનારા ભાઈઓ આવી ગયા હતા. સાંજના મેલમાં હૈદ્રાબાદથી પ્રમુખ સાહેબ આવવાના હોવાથી તેમને લેવા સ્વયંસેવકોની એક ટોળી તથા સ્વાગત મંડળના સભ્યો તેમજ અન્ય બંધુઓ પણ સ્ટેશન ઉપર ગયા હતા. મેલ આવી પહોંચતાં જ તેમને હાર—તોરા અર્પણ કરી પ્રમુખ સાહેબની જય બોલાવતું. આપણા સ્વયંસેવકો અને બંધુઓનું ટોળું સ્ટેશન બહારના વિશાળ ચોકમાં એકત્ર થયું હતું. અને કેટલાક સંભવિત ગૃહસ્થો અને મિજમાનોને ગાડીઓમાં બેસાડી સરઘસના રૂપે તેમને પ્રમુખ સાહેબના ઉતારે લુહાર જ્ઞાતિની વાડીમાં લઈ આવ્યું હતું જ્યાં સ્વાગત્‌ મંડળના પ્રમુખ વગેરેએ પ્રમુખ સાહેબનો સત્કાર કર્યો હતો અને વાડીના દિવાનખાનામાં ચા તથા પાન લઈ રાત્રે ભોજન સમયે સ્થાનિક બંધુઓ છુટા પડ્યા હતા.

          પહેલી બેઠકના કાર્યનું જે અવલોકન પ્રસિદ્ધ થયું હતું તે ઉપરથી જ્ઞાતિહિત ચિંતકો અને કાર્યવાહકોને એકબીજાનાં હૃદય વાંચી જોવાની જીજ્ઞાસા થયેલી અને એકબીજાના વિચારો જાણવાની ઈચ્છા થયેલી, જેથી પરિષદની બેઠક ભરવા અગાઉ બહાર ગામથી પધારેલા ભાઈઓને આમંત્રણ કરી કરાંચીના યુવક મંડળે પોતાની એક મીટીંગ ભરી. આ મીટીંગ અમદાવાદવાળા રા. મગનલાલભાઈ ગોવિંદલાલ એન્જીનિયરના પ્રમુખ પદ નીચે ભરવામાં આવી અને પરિષદનો હેતુ સ્પષ્ટ રીતે ચર્ચાયો. પરિણામે પીરાણાપંથનો સત્વર ત્યાગ કરવાની જરૂર સ્પષ્ટ થઈ અને ઘણા બંધુઓએ પીરાણાપંથ તજી દેવાની અને તેના અંગે થતી દફનાદી ક્રિયાઓ નહીં કરવાની પ્રતિજ્ઞાઓ લીધી. કેટલાકે તો એ પંથને માનનારા એટલે પીરાણાંની અમીની ગોળી પીનારાની સાથે ખાવા પીવાનો સંબંધ પણ નહી રાખવાની પ્રતિજ્ઞાઓ કરી, આ પ્રકારે યુવકમંડળના દીર્ઘદૃષ્ટિવાળા કાર્યવાહકોએ અનેક વિજયવંતી આશાઓમાં પરિષદને ગરકાવ કરી દેવાનું શુભ મંગલાચરણ કર્યું.

તા.૭—૧૦—૨૨ શનિવારનો પહેલો દિવસ

          દેશલ બજારમાં રણછોડ લાઈનમાં જે મોટા કમ્પાઉન્ડમાં કણબીઓ રહે છે તેના વિશાળ ચોકમાં બેઠકને સારું મંડપ બાંધવામાં આવ્યો હતો જેની ચારે બાજુએ સ્વજ્ઞાતિ બંધુઓના રહેવાના મકાનોની લાઈનો આવેલી હોવાથી મંડપના ગૌરવમાં ઓર વધારો થયેલો દેખાતો હતો. મંડપની એક બાજુએ મધ્યમાં પુલપીટ બનાવવામાં આવ્યું હતું જેના ઉપર પ્રમુખ સાહેબ અને સંભવિત ગૃહસ્થો માટેની બેઠક ખુરશીની રાખવામાં આવી હતી. ટેબલના મધ્યભાગમાં પુલપીટ ઉપર ઉચ્ચ સ્થળે કુળદેવી શ્રી ઉમિયામાતાની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. એક બાજુએ કડવા પાટીદાર જ્ઞાતિના અદ્વિતીય અમૂલ્ય રત્ન કડવા વિજયના તંત્રી સદ્‌ગતિ કર્મવીર જ્ઞાતિભક્ત પુરૂષોત્તમભાઈની છબીને પુષ્પો વડે શોભાવવામાં આવી હતી, જે પધારેલા બંધુઓના હૃદયમાં જ્ઞાતિ સેવાના પ્રભાવની ઉંડી છાપ પાડી રહી હતી. મંડપની જમીન, જાજમો અને ગાદલાંઓ વડે આચ્છાદિત કરવામાં આવી હતી. સ્થળે સ્થળે અનેક પ્રકારની શુભભાવનાઓ પ્રેરિત મુદ્રાલેખો ટાંગવામાં આવ્યા હતા. સભાસ્થાનના ડાબા પડખે સ્ત્રીવર્ગને માટે બેઠકની યોગ્ય ગોઠવણ કરવામાં આવી હતી. મંડપના દરવાજાઓને તોરણો અને ફુલઝાડના કુંડાઓથી સુશોભિત બનાવવામાં આવ્યા હતા અને સિંહદ્વાર પર સોનેરી અક્ષરે પરિષદનો વિજય દર્શાવતું પરિષદનું નામ શોભી રહ્યું હતું. આવી ઊંચા પ્રકારની ધ્યાન ખેંચે તેવી હીલચાલથી અન્ય જ્ઞાતિઓમાં પણ પરિષદના મહત્ત્વની પ્રશંસા થઈ રહી હતી અને કાર્યવાહકોના આમંત્રણને માન આપી અન્યજ્ઞાતિના ગૃહસ્થો પણ સભામાં ભાગ લેવા પધાર્યા હતા. બરાબર સાંજના આઠ વાગતાં મેં પ્રમુખ સાહેબ તથા કચ્છ અને મુંબઈ વગેરે સ્થળેથી પધારેલા ભાઈઓ, રા.કે.બી.પટેલ, રા.નારણભાઈ, રા.મગનલાલભાઈ વગેરે પધારતાં તેમને સ્વયંસેવકો તથા સભાજનોએ વધાવી લીધા હતા અને શ્રી ઉમિયાદેવીની તેમજ પ્રમુખ સાહેબની જયધ્વનિ વડે મંડપ ગાજી રહ્યો હતો. કામકાજની શરૂઆત કરતાં મંગલાચરણમાં શ્રી ઉમિયાદેવીની સ્તુતિ સંગીતના સાજ સાથે કરવામાં આવી હતી.

પધારેલા બંધુઓનું સ્વાગત દર્શાવનારી ઉચ્ચ પ્રકારના ભાવયુક્ત કવિતા સ્વયંસેવકોએ ગાઈ હતી જેના શ્રવણથી મંડપમાં બિરાજેલા સઘળા બંધુઓના હૃદયમાં ભ્રાતૃભાવની ઉંડી છાપ પડી હતી. કવિતાના અંતે સ્વાગત મંડળના પ્રમુખ રા.રા.ખેતાભાઈ ડોસા પોકાર ગામ નખત્રાણાવાળાએ પધારેલ બંધુઓનું સ્વાગત કરતાં નીચે પ્રમાણે સભાનું ધ્યાન ખેંચનારું ભાષણ કર્યું હતું.

સ્વાગત્‌ મંડળના પ્રમુખનું ભાષણ

          પ્રિય પાટીદાર ભાઈઓ, સદ્‌ગૃહસ્થો, માતાઓ અને બહેનો,

          આજ આપ સર્વે જુદા જુદા સ્થળ જેવા કે મુંબઈ, ઘાટકોપર, અમદાવાદ, હૈદરાબાદ, શીધાતપુર અને કચ્છ વગેરે ઠેકાણેથી અતિશ્રમ વેઠી પધારનારા પ્રતિનિધિ બંધુઓ અને પ્રેક્ષકોને ભવ્ય મંડપમાં બિરાજમાન થયેલા જોઈ અમોને અપૂર્વ આનંદ થાય છે. અમારો હર્ષોદધિ ઉછળી જાય છે અને ટુંકમાં કહીએ તો અમારા સર્વ મનોરથની સફળતા થયેલી અમો માનીએ છીએ. અમારા અહોભાગ્ય છે કે આપ સર્વે બંધુઓના દર્શનનો અલૌકિક પ્રસંગ અમોને પ્રાપ્ત થયો છે. આજનો પવિત્ર મંગળમય દિવસ અમારી અહીંયાની પાટીદાર જ્ઞાતિના ઈતિહાસમાં અતિ ઘણો ગૌરવનો, મહત્ત્વનો અને અવર્ણનીય આનંદનો સોનેરી અક્ષરોથી કોતરાઈ રહેશે.

          પ્રિય બંધુઓ, આપ સર્વે મહાનુભાવોએ અમારા આમંત્રણને કહો કે અમારી દીન પ્રાર્થનાને માન આપી અત્રે પધારવાની જે કૃપા કરી છે તે બદલ અહીંયાની સમસ્ત જ્ઞાતિ તરફથી હું આપનો મુક્ત કંઠે આભાર માનવા રજા લઉં છું. આપ સર્વેને અત્રે પધારવામાં કેટલાક અંગત લાભોનો ભોગ આપવો પડ્યો હશે, તે અમારા ધ્યાન બહાર નથી. દેશમાં એક છેડાથી બીજા છેડા સુધી ચોમેર ધંધાની ગડબડાટ ફેલાઈ રહી છે. એટલું જ નહીં પણ અમારા સિંધ દેશની પાટનગરી કરાંચી પણ આપના રહેઠાણથી ઘણે દૂર અને આવવા જવાના રસ્તા વિકટ, રેતાળ અને ખારા પાણીને ઓળંગીને છે, છતાં પણ એ બધી અગવડો, મુસીબતો અને અંગત સ્વાર્થને જરા પણ નહી ગણકારતાં આવા કામના સમયમાં વ્યવહારિક, શારીરિક કષ્ટની પરવા કર્યા વગર કે ખર્ચની દરકાર રાખ્યા વગર અત્રે પધારવામાં આપે જે ઔદાર્ય જ્ઞાતિ ભક્તિ અને નિસ્વાર્થતા બતાવી અમોને ઉપકારી કીધા છે તે ખરેખર સ્તુતિપાત્ર અને અનુકરણીય છે. જ્ઞાતિહિતના દરેક કાર્યોમાં આવો ઉત્સાહ પ્રેમ અને આત્મભોગ નિરંતર આપવામાં આવતો રહે તો મને ખાત્રી છે કે થોડા સમયમાં આપણી ચાલુ સ્થિતિમાં અતિ ઘણો ઉદયજનક ફેરફાર થયા સિવાય રહે નહી. પરમ કૃપાળુ પરમાત્મા આપણામાં સદા સર્વદા આવી જ્ઞાતિ ભક્તિની ઉચ્ચ ભાવનાઓ ઉત્પન્ન કરતા રહે એ નમ્ર પ્રાર્થના સહ આપનો ફરીથી આભાર માની બોલવાની રજા લઉં છું.

મારી નિમણુંક

પ્રિય ભાઈઓ અને બહેનો !

          જ્યારે આપની સેવા કરવાને અત્રેના જ્ઞાતિબંધુઓ તરફથી મારે વાસ્તે દરખાસ્ત રજુ કરવામાં આવી ત્યારે તેનો સ્વીકાર કરવામાં મને ઘણો ગુંચવાડો થયો હતો. કારણ કે આપ સર્વેના ધ્યાનમાં છે કે હું એક અતિ ઘણી ન્યુન શક્તિવાળો સેવક છું આવા મહત્ત્વનું આ કાર્ય મારા કરતાં કોઈ વિશેષ પ્રભાવશાળી ધીમાન અને વ્યવહારકુશળને સોંપવામાં આવ્યું હોત તો મારી ખાત્રી છે કે આપને દરેક રીતનો સંતોષ તે આપવામાં વિશેષ યોગ્ય થઈ શકત, પરંતુ જ્યારે મેં જોયું કે મારા પ્રિય બાન્ધવોનો મારા પરના અનન્ય પ્રેમ અને કૃપાને લઈને મારી જ પસંદગી કરવાનો દઢાગ્રહ છે, ત્યારે હું પણ સહર્ષ મારી ફરજ સમજી આપ સર્વેની કૃપા મેળવવાના અતિ પવિત્ર કાર્યમાં સામેલ થયો અને તેની રૂએ આજે આપશ્રીઓના ચર્ણાવિંદમાં મસ્તક નમાવી આપની સન્મુખ હાથ જોડી ઉભો છું.

          અમારી આશાઓ અને ફળીભુતતા

          પતિત્‌ પાવન પરિષદ દેવીની પહેલી બેઠક પણ અહીંયા ખાતે જ ભરાણી હતી અને બીજી બેઠકનો લાભ પણ અમોને જ મળ્યો છે અને તેનો આજથી શુભ સમારંભ થયો છે જેની પૂર્ણતા અમોને આશા છે કે આપ સર્વેજનોની સહાયતાથી પુર ફતેહમંદીથી થશે. અમારા કાર્યક્રમમાં કે આગતા સ્વાગતા કરવાની રીતભાતમાં જે કંઈ ન્યુનતા જણાય તે મોટું દિલ રાખી દરગુજર કરશો કેમકે આપની સારી સમજ, કાર્યકુશળતા અને સહાનુભૂતિ પર ફતેહનો બધો આધાર અવલંબિત છે.

          વહાલા ભાઈઓ, આપણી જ્ઞાતિનીં આ બીજી પરિષદ છે. આવી પરિષદો ભરવાથી આપણા સામાન્ય હિતને શું શું ફાયદાઓ પહોંચે છે, તે મારી અગમચેતીની પરિષદના વિદ્વાન વક્રતાએ સારી રીતે દાખલા દલીલો અને લંબાણ વિવેચનથી ઉપયોગી મુદ્દાઓના સુચન સાથે સમજાવેલું છે. તેથી હવે આ જગાએ તેનું પિષ્ટપેષણ કરી આપનો અમુલ્ય વખત રોકવા હું ચાહતો નથી. પરંતુ આ સમયે પરિષદનો પાયો મજબુત થાય તેનું મૂળ ઊંડુ ઉતરી તેના ડાળાં ડાળીઓ ફેલાઈ જ્ઞાતિ બંધુઓને તેના અમૂલ્ય ફળોનો સ્વાદ અહર્નિશ મળતો રહે, તે સારું તેની ખાસ પુષ્ટિ થવા ખાતર કેટલીક વ્યવહારિક ધાર્મિક અને આર્થિક સુચનાઓ કરવા રજા લઉં છું.

          બંધુઓ ! આપણી જ્ઞાતિમાં આપણને અધમ દશા તરફ લઈ જનારા કેટલાક નઠારા રીતરિવાજો ઘણા વખતથી પડી ગયા છે એના માટે હું આપનું ધ્યાન ખેચવા ઈચ્છું છું. મારે દિલગીરી સાથે કહેવું પડે છે કે આપણા ભાઈઓ જે ગુજરાત, માળવા, ખાનદેશ ઈત્યાદિ ઠેકાણે વસે છે ત્યાં તમો જોશો તો ઘણા ભાઈઓ ગ્રેજ્યુએટ થયેલા મળી આવશે. મેટ્રીક પરીક્ષા પસાર કરેલાની સંખ્યા ત્યાં સેંકડોની જણાશે. વકીલ બેરીસ્ટર જડજના હોદ્દાઓ ભોગવતા જોશો. એ ભાઈઓ અને આપણા કચ્છવાસી ભાઈઓની તરફ તમો જોશો તો તમને દીલગીરીનો પાર રહેશે નહી. આપણા કચ્છ દેશમાં કડવા પાટીદારની વસ્તી લગભગ ત્રીસ બત્રીસ હજારની છે છતાં પણ હજુ સુધી આવા વિદ્યાદેવીના ચળકતા જમાનામાં એક પણ જ્ઞાતિ બંધુ મેટ્રીક થયો નથી. આખી નાતમાં નજર ફેરવશો તો થોડાએક ભાઈઓએ જ ગુજરાતી પાંચ ચોપડી સુધીનો અભ્યાસ કરેલ છે અને અંગ્રેજીનું જ્ઞાન તો એકાદ બે ભાઈએ જ લીધું છે, તે પણ પુરું નહીં. આવા પ્રકારની કેળવણીથી આપણે આપણી ઉન્નતિ કેવી રીતે સાધી શકીએ? દુનિયાના માણસો આપણને કહે છે કે કચ્છના કણબીઓ “ઢગા (બળદ)જેવા છે” તે શું ખોટું છે? ભાઈઓ કેળવાયેલા માણસો, પોતાની તેમજ પોતાની જ્ઞાતિની અને દેશની ઉન્નતિ કરી શકે છે. મોટી ખામી આપણામાં કેળવણીની છે.

          અને આપણામાં બાળલગ્ન જેવા નઠારા રીવાજો ઘર ઘાલી બેઠા છે, બાળલગ્નથી કેટલું વેઠવું પડે છે તેનો આપણે વિચાર સરખો પણ કરતા નથી અને આપણા આગેવાન ગેઢેરાઓ તો બિલકુલ સાંભળતાએ નથી ! દસ બાર વર્ષે વિવાહ આવે તો પણ આપણે હૈયા હોળી રહી. મહિના દોઢ મહિનાના બાળકો પરણાવી આપણે લહાવો લઈએ છીએ. છતાં પણ આગળ ભવિષ્યમાં તે લગ્ન કેવાં નીવડે છે તે તમો જાણો છો. આવા બાળલગ્નના પ્રતાપે જ આપણા છોકરાઓનો ઘરસંસાર ઝેરરૂપ બને છે અને કજોડાં થવાથી આપણે પાટીદાર જેવી ઉચ્ચ જ્ઞાતિ હોવા છતાં છુટાછેડા કરવા પડે છે. આવા  અનર્થનું મૂળ કારણ જ બાળલગ્ન છે જે સદંતર નાબુદ કરવાની ઘણી જ જરૂર છે.

          તે સિવાય આપણે જે મરણ પાછળનાં જમણો કરીએ છીએ જે પ્રેતભોજન કહેવાય છે અને જેનામાં આપણી લાખો કોરીઓ દર વર્ષે બરબાદ થાય છે જેનો આપ સર્વ બંધુઓને સારો અનુભવ છે. તે શાણા અને સમજુ બંધુઓએ સતત અટકાવ કરવો જોઈએ.

          આવી રીતે આપણી આર્થિક સ્થિતિનો નિરર્થક વ્યય થાય છે તેના કરતાં જ્ઞાતિ બંધુઓ અને બહેનોના લાભ ખાતર જો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હોય તો અનેક નિરાધારોના ભલાનું કાર્ય સાધી શકાય. બંધુઓ, મરણ પાછળ આપણે બાવા ઈમામશાહના ખાનાના પાટ આગળ મરનાર નિમિત્તે  પૈસા રાખવાથી પાપથી છુટી જવાય છે તે વાત મને તદ્દન ભુલ ભરેલી ખોટી લાગે છે. માટે જો તમો આપણી જ્ઞાતિનું હિત ઈચ્છતા હો તો આ મરણ પાછળનાં જમણો સદંતર બંધ કરવા જોઈએ અને મરણ નિમિત્તે મરનારને પાપમાંથી મુક્ત કરવાના કારણે ગુનાહ છોડાવા માટે ખાનામાં પાટ આગળ પૈસા મુકવામાં આવે છે તે આપણી જ્ઞાતિની અધમ દશા કરનાર છે.

          બાળલગ્ન અને મરણ પાછળનાં જમણો વિશે મેં કહ્યું પણ તેથી વિશેષ પાયમાલી કરનાર આપણી જ્ઞાતિના ગેઢેરા છે, તે દુષ્ટ આગેવાનોએ આપણને એવા બાંધ્યા છે કે ગમે તેવા સમજુ છતાં પણ આપણે હાનિકારક રીત રિવાજોને ત્યાગી શકતા નથી તે સિવાય આગેવાનોના અન્યાયની વાતો આપણે રોજ રોજ નવી સાંભળીએ છીએ. ભાઈઓ જ્ઞાતિપંચના પૈસાથી તાગડધીના કરનાર ગેઢેરાની પોલો હવે દિવસો દિવસ ખુલ્લી પડતી જાય છે, તે જ્ઞાતિભાઈઓના પરસેવાના પૈસાનો ગેરઉપયોગ કરે છે જેના વાસ્તે આગળની પરિષદના રીપોર્ટમાં આપે વાંચ્યું છે તે પછી પણ અનેક અન્યાયો તેઓએ કર્યા છે જે હવે તમો સાંભળશો, તેમ પીરાણે મોકલેલા પૈસાનો કેવો ઉપયોગ થાય છે તેના સંબંધી આપણે સર્વે જાણીએ છીએ તેમ તે ગેઢેરાઓ પણ જાણે છે, છતાં પણ પીરાણે હુંડીથી નાણાં મોકલવાની તાકીદ કરે છે તેનું કારણ કે પીરાણાના નામે પૈસા ઉઘરાવી પોતાના ગુંજાઓ ભરે છે અને આપણા પાસેથી જબરીથી ધર્માદાને નામે નાણાં ઉઘરાવે છે. જો તેની અંદર આપણામાંથી કોઈ પણ ભાઈ આનાકાની કરે તો નાત બહાર કરવાની ધમકીઓ આપે છે, નાતબહાર કરે છે. ભાઈઓ પીરાણાના પૈસાથી સૈયદો અનેક જીવની હિંસાઓ કરે છે અને કાકાઓ મોજમજા કરે છે તે તો આપણે તેઓની અરસપરસ કરેલી નોટીસોથી પુરેપુરું સમજી ગયા છીએ, અરે ભાઈઓ હવે તો હદ થાય છે માટે હું આપનો અમૂલ્ય વખત નહી લેતાં ફક્ત એટલું જ કહીશ કે જેમ બને તેમ એ પાપી પીરાણા પંથનો ત્યાગ કરો અને શુદ્ધ સનાતન હિન્દુ આર્યવેદધર્મના નિયમો પાળતા થાઓ.

          બંધુઓ ! હું તમોને ફરીવાર કહું છું કે અમારા કરાંચીવાસી ભાઈઓના માટે આજનો દિવસ અપૂર્વ આનંદનો છે. જ્ઞાતિ હીતના માટે વિચાર કરવાને અમને આ બીજીવાર વખત મળે છે. તેમ અમો પણ સમજીએ છીએ કે જ્ઞાતિ હિત એ અમારું પોતાનું જ હિત છે જેથી અમારાથી બની શકશે ત્યાં સુધી જ્ઞાતિ હિતમાં પછાત રહીશું નહીં. અમો જ્ઞાતિ ઉન્નતિના કાર્યમાં દરેક રીતે પ્રયત્નો કરશું અને અમોને યાદ રહી જાય એવા કાર્યો આપ જરૂરથી હાથ ધરશો એવી અમારી નમ્ર પ્રાર્થના છે. અત્રે બિરાજેલા સુધારક ભાઈઓ અને બહેનોને મારી નમ્ર અરજ છે કે તમો હવે મહેરબાની કરીને સુસ્તી કાઢો, આળસ મુકો. હવે આપણે કોઈ રીતે પણ બેસી રહેવાની જરૂર નથી, હવે તો કમરકસી જ્ઞાતિનું ને આપણું ભલું કેમ થાય તેવા ઉપાય લો અને આપણા ઉપર જે પીરાણા ધર્મને નામે કાળી ટીલી છે તેને જેમ બને તેમ ઉખેડી નાખવાના પ્રયત્નો કરો.

          મારું ભાષણ પુરું કરતાં અત્રે પધારવા જે તસ્દી લીધી છે તે માટે અંતઃકરણથી આપ સર્વેનો હું આભાર માનું છું અને કાર્યમાં જોડાવા અરજ કરું છું. ૐ

          ઉપર પ્રમાણે સ્વાગત મંડળના પ્રમુખનું ભાષણ પૂર્ણ થતાં પરિષદના સેક્રેટરી ભાઈ રતનશી શીવજી નાકરાણી ગામ રવાપરવાળાએ સભાજનો સમક્ષ સભાનું પ્રમુખ સ્થાન રા.ભાઈ માવજી પુંજા જબુવાણી ગામ નખત્રાણાવાળાને આપવાની દરખાસ્ત મૂકતાં જણાવ્યું કે :—

          આપણી સભાનું કાર્ય નિર્વિધ્ને પસાર થાય અને આપણને યોગ્ય માર્ગે દોરી જાય તે માટે એક વ્યક્તિની જરૂર હોય છે એટલા માટે આપણી જ્ઞાતિના દુઃખોના અભ્યાસી તેમજ જ્ઞાતિ પ્રત્યે લાગણી ધરાવાની ઉમેદ દર્શાવનાર રા.ભાઈ માવજી પુંજાને સભાનું પ્રમુખપદ આપવાની હું સઘળા બંધુઓને ભલામણ કરું છું. સદરહુ દરખાસ્તને કરાંચી યુવક મંડળના પ્રમુખ ભાઈ નાનજી પચાણ તથા ભાઈ વિશ્રામ પાંચા ગાંગાણીએ યોગ્ય રીતે પુષ્ટિ આપી અનુમોદન આપતાં તાળીઓના ગડગડાટ વચ્ચે પ્રમુખ સાહેબે પોતાની જગ્યા લીધી હતી. ત્યાર બાદ ગામ વીરાણીના રહીશ ભાઈ માવજી પરબતની દીકરી બહેન બચુભાઈના પવિત્ર હાથે પ્રમુખ સાહેબને કુમકુમ તિલક કરવામાં આવ્યું હતું અને કન્યાના જ હાથે હાર તોરા પહેરાવામાં આવ્યા હતા. એક બાળાના હાથે કરાવામાં આવેલી આ ક્રિયાના પ્રભાવથી પ્રમુખ સાહેબ તેમજ સભાજનો ઉપર જ્ઞાતિ ભક્તિની ઉંડી અસર થઈ હતી. તે અદૃશ્ય શક્તિવડે પ્રેરાયેલા હૃદયથી સ્વબંધુઓને ઉદ્દેશી પ્રમુખ સાહેબે નીચે પ્રમાણે ભાષણ કર્યું હતું.

          સભાના પ્રમુખ ભાઈ માવજી પુંજાનું ભાષણ

          પ્રિય જ્ઞાતિ બંધુઓ સદ્‌ગૃહસ્થો માતાઓ અને બહેનો !

          આજની આપણી જ્ઞાતિની આ અગત્યની સભા કરાંચીમાંના શ્રી કચ્છ કડવા પાટીદાર જ્ઞાતિ સુધારક યુવક મંડળના આશરા નીચે મળી છે જેની અંદર ઘણે દૂર દૂર ઠેકાણેથી અનેક અડચણો સહન કરી ટુંક વખતમાં સહુ પધારેલા છે. જ્ઞાતિ સેવાના મહાભારત કામની આગેવાની તમોએ મારા ઉપર મૂકી છે. જેના માટે હું આપનો અત્યંત આભારી થયો છું. મારે શુદ્ધ હૃદયથી કહેવું જોઈએ કે આપણી આ મહાન સભાના પ્રમુખ તરીખેની મારા માટે પરિષદના સેક્રેટરી ભાઈ શ્રી રતનશી શીવજીએ ઘણા જ માન ભરેલા શબ્દોમાં દરખાસ્ત કરી છે અને તે દરખાસ્તને કરાંચી યુવક મંડળના પ્રમુખ મુરબ્બી નાનજીભાઈ પચાણે ટેકો આપ્યો અને વિશેષમાં ભાઈ વિશ્રામ પાંચા ગાંગાણીએ વધુ ટેકો આપી મારી પ્રશંસા કરી વખાણ કર્યા છે તે માત્ર તમારા સ્નેહનું જ પરિણામ છે. આજની સભામાં આપણી જ્ઞાતિના અમૂલ્ય રત્નો સમાન કેળવાયેલા બુદ્ધિશાળી અને કાર્યકુશળ ઘણા ભાઈઓ હાજર છે. એમાંથી જો એકાદ ભાઈની નિમણુંક પ્રમુખ તરીકેની કરી હોત તો આજની સભાનું કાર્ય ઘણું જ સરળ થયું હોત એવી મારી ખાસ માન્યતા છે. છતાં તમોએ પ્રમુખ તરીકે પસંદ કરી આ કાર્યની જવાબદારી સોંપી છે તો તે તમો સર્વે ભાઈઓની સંમતિથી એ કાર્ય હું માન મેળવવાની ખાતર નહીં પણ એક જ્ઞાતિ સેવા કરવાની ખાતર સ્વીકારું છું. અને આવું ઉત્તમ માન મને તમોએ આપ્યું છે તેના માટે આપનો આભાર માનું છું. હું આપની પાસેથી એક પ્રકારની મદદ માગું છું તે એ છે કે સભામાં પધારેલા સઘળા ભાઈઓ તેમજ બહેનો એકમતથી સલાહ સંપથી દરેક રીતે મને મદદ કરશો કે જેથી આજનું આપણું જ્ઞાતિ સેવાનું મહાન કાર્ય આપણે નિર્વિધ્ને પસાર કરી શકીએ. આ મારી ખાસ નમ્રતાપૂર્વક આપને વિનંતી છે. સભામાં પધારેલા સઘળા ભાઈઓ તેમજ બહેનોને હું જણાવીશ કે ગઈ રાત્રે યુવક મંડળની એક ખાસ અગત્યની મિટિંગ આપણી કચ્છ જ્ઞાતિનો સંપૂર્ણ અનુભવ ધરાવનાર તેમજ કચ્છ કડવા પાટીદાર ભાઈઓ પ્રત્યે સંપૂર્ણ ઐક્ય અને પ્રેમભાવ રાખી આપણા વિભાગનો જલદી ઉદય થાય તે માટે વખતો વખત પોતાની વિદ્વતા અને અનુભવનો લાભ ઘણા વખતથી આપતા આવનાર અને આપણને યોગ્ય માર્ગ દર્શાવનાર અમદાવાદવાળા રા.મગનલાલભાઈ ઈજનેરના પ્રમુખપદ નીચે મળી હતી અને તે મિટિંગના કામકાજ પ્રસંગે પધારેલા ભાઈઓના હૃદયમાં જ્ઞાતિની દાઝ પૂરેપૂરી છે એ મેં ગઈ રાત્રે ખાસ અનુભવ્યું છે. આજની સભામાં મારા પોતાના માટે તેમજ સભામાં જે જે ઠરાવો ચર્ચાસે તેના કાર્યની સરળતા માટે ગઈકાલની મિટિંગથી મને ઘણી જ કિંમતી મદદ મળી છે. જેથી જ્ઞાતિ હિતનું ઘણું જ જરૂરી કાર્ય આપણે કુળદેવી ઉમિયા માતાના પ્રતાપે નિર્વિધ્ને પાર ઉતારીશું. આપણી જ્ઞાતિમાં જે જે નઠારા રીત રિવાજો છે તેને નિર્મૂળ કરવા તેમજ આપણી જ્ઞાતિમાં જુલ્મગાર આગેવાનો આપણી જ્ઞાતિના ભાઈઓ તેમજ બહેનોના ઉપર વગર વાંકે ત્રાસ વર્તાવી રહ્યા છે, તે અને તદુપરાંત ખાસ અગત્યનું કામ તો આપણે એ હાથ ધરવાનું છે કે આપણી જાત અને જ્ઞાતિ, શુદ્ધ આર્ય હિન્દુ હોવા છતાં આપણા માથે મુમના કણબીની જે છાપ પડી છે તે છાપ પીરાણા કબ્રસ્તાની ધર્મમાં આપણી જ્ઞાતિ ફસાયેલી છે તેથી જ છે. આપણા જ્ઞાતિ ભાઈઓને એ પાખંડી ધર્મથી છોડાવવા માટે આજની સભા મળવાની જરૂરિયાત તો તમે પ્રથમ થી જ જાણી છે. આપણી જ્ઞાતિના યુવક બંધુઓની જાહેરસભા મુંબઈ વછાતના માળામાં મળેલી તેમજ વીરાણી સભાના રીપોર્ટમાં તેમજ પહેલી કરાંચી પરિષદ વખતે પણ આપણી જ્ઞાતિના વિદ્વાન ભાઈઓએ પોતાનાથી જેટલો બની શકે તેટલો પૈસાનો વખતો વખત ભોગ આપી આપણા જ્ઞાતિભાઈઓને સન્માર્ગે દોરવાનો પ્રયત્ન ઘણો કર્યો છે. જેથી જ્ઞાતિનો મોટો ભાગ સુધારાની વલણમાં છે અને તે સુધારકો જ્ઞાતિમાં જુના અને સડેલા રીત રીવાજોને નાબુદ કરવા ચાહે છે. પરંતુ કચ્છમાં આપણી જ્ઞાતિના કેટલાક માણસો પોતાને આગેવાન હોવાનો દાવો કરી સુધારકો વિરુદ્ધ તેમજ આપણી જ્ઞાતિના ઘણા ભાઈઓ તેમજ બેનોને જે કનડગત કરે છે, તેની પાસેથી તેમના નઠારા કૃત્યો કરવાનો જવાબ લેવા માટે આપણે આજે ભેગા થયા છીએ. કેટલાક મારા બહાદુર અને વીર ભાઈઓએ આગેવાનો પાસેથી તેમના નઠારા કૃત્યોનો જવાબ કોર્ટો મારફતે લીધો છે અને તેમાં તેઓને ફતેહ પણ મળી છે. આગેવાન હોવાનો દાવો કરનાર ગેઢેરાઓનાં મોઢાં કાળાં થયા છે. તેઓના હાથ હેઠા પડ્યા છે. છતાં મીયાં પડ્યા તોય ટંગડી ઉંચી કરવાની કહેવત પ્રમાણે તેઓ હજુ કંઈ સમજ્યા હોય તેમ જણાતું નથી જે આગેવાનો પોતે ભેળા થઈ ન્યાય કરવાનો ડોળ ઘાલે છે અને પોતાની છાપ બેસાડવા ગમે તેવા માર્શલ લોના ઠરાવો કરી ગમે તેમ આપણા ભાઈઓને પાયમાલ કરે છે. જેના અનેક દાખલાઓ દરરોજ નવા ને નવા સાંભળીએ છીએ, તેના માટે જો હજુ પણ આપણે આંખ નહી ઉઘાડીએ તો, આપણી જ્ઞાતિની ક્યાં સુધી આગેવાનો પાયમાલી કરશે. તે કહી શકાતું નથી. પહેલી પરિષદ મળી હતી ત્યાર પછીની આગેવાનોના જુલ્મી કૃત્યોનો એવો તો ભયંકર પવન ફુંકાયો છે કે એના માટે જો આપણે કંઈ નહી કરીએ તો આપણી સહીસલામતી પણ ધાસ્તીમાં આવી પડવાનો ભય રહે છે. માટે ભાઈઓ હું સભાના દરેક ભાઈઓ તેમજ બેનોને અપીલ કરું છું કે આપણી જ્ઞાતિના ભાઈઓને તેમજ બેનોને જાલીમ આગેવાનોના કૃત્યોનું એક મોટું દરદ લાગુ પડ્યું છે તેનો સત્વર ઉપાય કરી કોઈ વિદ્વાન અને અનુભવી ડૉક્ટરના હાથે એ દરદનું ઓપરેશન નહી કરાવીએ તો એ દરદ આપણું જીવલેણ પણ વખતે નીવડે. હજુ તો આગેવાનોએ આપણા સુધારક ભાઈઓને કનડવાની શરૂઆત કરી છે. કરાંચી સભામાં ભાગ લેનાર અથવા કોઈ પણ ભાઈ જ્ઞાતિ સુધારાના કામમાં સંમતિ આપે તેને નાત બહાર કરવાના અને તેથી વિશેષ પણ એવા હુકમો કાઢ્યા સાંભળ્યા છે કે જેને નાત બહાર કહેવામાં આવ્યું છે તે ભાઈ જો પરદેશ હોય તો તમે દેશમાં જઈ ગેઢેરાઓનું શરણ માગવું અને આઠ દિવસની અંદર દેશમાં જઈ આગેવાનોને વિનવી પોતાના ગુન્હાનો ફેંસલો કરાવવો. બેવકુફી ભરેલા અને નિર્લજ્જ શબ્દોનો ઉચ્ચાર કરતાં આગેવાનોને લેશ પણ શરમ આવતી નથી ! ક્યાંથી શરમ આવે, કારણ કે લાજ આબરૂ  અને પ્રતિષ્ઠા, તેમજ પ્રમાણિકપણાને તો આગેવાનોએ દેશવટો દીધો છે. ત્યારે હવે તેનામાં બાકી શું રહ્યું? તેનો આપણે વિચાર કરવો જોઈએ. મારા ધારવા પ્રમાણે તો હવે તેઓમાં ઈર્ષા અદેખાઈ તુંડ મિજાજ અને બેવકુફાઈનો ખજાનો બાકી રહ્યો છે. તો પછી આવા સર્વદુર્ગુણ સંપન્ન આગેવાનોના હાથમાં આપણી જ્ઞાતિનું સુકાન રહેવા દેવું એ આપણા માટે શોભાભર્યું તેમજ સહીસલામત નથી.

          જે આગેવાનોએ આઠ મહિનાના બાળક ઉપર વેરવાળી તેમના મૃતક દેહનું અપમાન કરવા તેને કોઈએ સ્મશાન નહિ પહોંચાડવાના હુકમો કાઢ્યા છે એવા રાક્ષસી વિચારવાળા આગેવાનો કોણ જાણે એવા પણ હુકમો કેમ નહીં કાઢે કે બાપે દીકરા સાથે તેમજ પુત્રીઓએ માતા સાથે બોલવું પણ નહિ ! પુરૂષવર્ગે પોતાની ધર્મ પત્નીની સાથે સહકાર ન કરવાના પણ એ મૂર્ખ શિરોમણીઓ ફરમાન કાઢે તો કંઈ નવાઈ જેવું નથી. હવે તો હદ થઈ ગઈ છે. તે સિવાય આપણી જ્ઞાતિપંચના પૈસાનો કેટલી નઠારી રીતે તેઓ ખોટે રસ્તો દુરોપયોગ કરે છે, તે વાત અનેક વખત ચર્ચાઈ ગઈ છે. તેનો આપણે તેઓ પાસેથી જવાબ લેવાનો છે. તેટલું જ નહીં પણ તે જ આગેવાનો પોતાના ખાનગી કામોમાં અને પોતા ઉપર ચાલતા કોર્ટોમાં તેમના પોતાના અંગત કેસોમાં પણ આપણા જ્ઞાતિપંચના પૈસાનો ઘણો જ ખોટા અને ગેરવ્યાજબી ઉપયોગ કરે છે. જેની વાતો આપણે ઘણીએ સાંભળી છે. આ બધી વાતોનો નિકાલ આજની સભામાં કરવાનો છે. માટે ભાઈઓ શાન્તિથી ઉશ્કેરાયા વગર, વિચાર કરી આ કાર્ય કેવી રીતે પાર ઉતારવું અને આગેવાનો પાસેથી કેવી રીતે જવાબ લેવા તેનો નિર્ણય કરવા માટે આજે આપણે ભેગા મળ્યા છીએ. હું તમોને સલાહ આપું છું કે આપણે આટલી મોટી સંખ્યામાં ભેગા મળ્યા છીએ તેમજ કેટલાક ભાઈઓ સભામાં આવનાર હતા તેઓ અનિવાર્ય અડચણોને લીધે આવી શક્યા નથી પરંતુ તેમના પત્રોમાં જણાવ્યા પ્રમાણે આ સભાની દરેક રીતે ફતેહ ચાહે છે.

          પહેલી કરાંચી પરિષદમાં બાળલગ્ન ન કરવાનો ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર થયો હતો પરંતુ એ ઠરાવ આપણે સંપૂર્ણ રીતે પાળી શક્યા નથી. જો કે પરિષદમાં હાજરી આપનારા ભાઈઓ માંહેલા ઘણા ભાઈઓએ આગેવાનોની જુલ્મી કાયદાને માન આપ્યું નથી અને પોતાના છોકરાં યોગ્ય ઉમરના હતા છતાં, પીરાણા મુસલમાની ધર્મની ક્રિયા પ્રમાણે ન પરણાવવાના આગ્રહથી નાત બાર થવાનું દુઃખ પણ વોર્યું છે. પરંતુ પોતાની ટેક છોડી નથી એવા ભાઈઓની બહાદુરીને ધન્યવાદ ઘટે છે. આપણી જ્ઞાતિને તેમજ સુધારક ભાઈઓને આગેવાનોનું જે દુઃખ સહન કરવું પડે છે તેનું મુખ્ય કારણ એ પણ છે કે આપણા કુટુંબીઓમાં આગેવાનો ફાટફુટ કરાવે છે અને ભોળા અજ્ઞાન ભાઈઓને જોરજુલમથી એકબીજા તરફ દ્વેષભાવ કરાવી આગેવાનો પોતાનો કક્કો ખરો કરે છે. તેનો આપણા ભાઈઓ કંઈ પણ વિચાર કરતા નથી. વળી આગેવાનો ન કરવાનું કાર્ય કરાવવા માટે આપણા જ્ઞાતિ ભાઈઓ ઉપર બળજબરીથી ફરજ પાડે છે. તેને આપણી જ્ઞાતિના ઘણા ભાઈઓ નિર્માલ્યપણે બાયલા થઈ શરણ થાય છે એ દુઃખ હવે સહન થાય તેમ નથી. પોતાની મેળે માની લીધેલું આગેવાનીપણું ધરાવનાર અને હુંપદવાળા આગેવાનોની જુલ્મી સત્તા નાબુદ કરવામાં રાજ્યની મદદ લેવી પડે તો પણ લઈને એ જુલ્મી આગેવાનોને પાંસરા કરવાથી જ આપણી જ્ઞાતિનું શ્રેય થઈ શકશે. આપણી જ્ઞાતિ જુલ્મી આગેવાનોના ત્રાસથી છુટશે ત્યારે જ બીજા દુઃખદાઈ રીતરિવાજોને પણ આપણે સહેલાઈથી જ્ઞાતિમાંથી દુર કરી શકીશું.

          છુટાછેડા જેવો શરમ ભરેલો રીવાજ આપણી જ્ઞાતિને શરમાવી રહ્યો છે. તે પણ જો મને ખરું કહેવા દેશો તો કહીશ કે એ પણ એ જ આગેવાનોને આભારી છે. આગેવાનો થોડા પૈસાની બુરી લાલચે કંઈક ભાઈઓ તેમજ બહેનોને ચડાવીને છુટાછેડા કરાવે છે તે બધું જ્યારે આગેવાનો ગેઢેરાઓ ડાહ્યા થશે ત્યારે એ શરમ ભરેલા નાલાયક રીવાજનો અંત આવશે અને ત્યારે જ આપણા ભાઈઓ તેમજ બહેનો, પતિ—પત્નીનો ધર્મ સમજી શકશે. આપણી જ્ઞાતિમાં ગરીબાઈ આવી જવાનું ખાસ કારણ જો હોય તો તે મરણ પાછળનાં જે ફરજિયાત જમણ કરવામાં આવે છે તે છે અને તે જમણો પણ આગેવાનોના ખાસ દબાણથી આપણા ભાઈઓ ગેઢેરાથી બીને તેઓને રાજી રાખવા ખાતર કરે છે. જો ન કરે તો રખેને નાતબાર કરે એવી ભ્રમણા પણ કેટલાક ભાઈને થાય છે અને વસ્તુસ્થિતિ જોતાં એમ સાફ જણાય છે કે આગેવાન પહેલો જો તેમાં હાથ ન ઘાલે અને ફરજિયાત જમણ ન કરાવે તો આપણા ભાઈઓની જે ગરીબી હાલત થઈ ગઈ છે તે ન થાય. આપણી જ્ઞાતિના લાખો કોરીઓના ફંડમાંથી આપણા ગરીબ ખેડૂત ભાઈઓને મદદ કરવી અને આપણી જ્ઞાતિના બાળકોને કેળવણી આપવાના કામમાં એ પૈસાનો સદુપયોગ થાય એમ હું ઈચ્છું છું. એ સિવાય આપણી જ્ઞાતિમાં પીરાણા ધર્મ અને આગેવાનોની જોહુકમી સત્તાનો જે દોર ચાલે છે તેને દૂર કરવાને ગામોગામ ફરીને આપણા જ્ઞાતિ ભાઈઓને સમજાવીને તેમજ બીજા અન્ય હિન્દુ ભાઈઓની મદદ અથવા લાગવગનો ઉપયોગ કરીને કણબી જ્ઞાતિને બચાવવા અને તેનો ઉદ્ધાર કરવા મચી પડવું જોઈએ. જેટલો વખત જાય છે તેટલો વિનાશ નજદીક આવતો જાય છે. હવે રાહ જોવાનો વખત રહ્યો નથી. આખી દુનિયા વીજળી અને વિમાનની ઝડપે ચાલવા લાગી છે અને આપણે સૌથી પાછળ પડેલા છીએ માટે બીજા કરતાં વધારે ઝડપથી કુચ કરતા રહીશું તો જ બીજી જ્ઞાતિની હરીફાઈમાં આપણે ટકી શકીશું. ઘણા દહાડા ઉંઘ્યા. ઘણા દહાડા પીરાણા ધર્મની કલ્પિત માન્યતાના ઝઘડામાં ગુંથાયેલા રહી બધુ ગુમાવ્યું, ઘણા દહાડા પીરાણા કાલ્પનિક સતપંથના રહસ્યોના પાઠો અને નુરનામાં બાજનામાં, તૈયબના કલમાઓ અને બાવની ક્રિયાઓ કરી ગુનાહ છોડાવરાવવામાં ખુવાર થયા, હવે તો આપણે માટે શુદ્ધ આર્ય હિન્દુ થવું અથવા તો પાકા મુસલમાન થવું એવો કાળ મોં વિકાસીને આપણા માટે ખડો થયો છે, માટે બંધુઓ જો તમારે હિન્દુ થવું હોય અને મુમનાની છાપ મટાડવી હોય તો જાગો અને જુવો, નહીં તો પછી પીરાણા ધર્મમાં પડ્યા રહી સડો અને રૂવો. મારી તો તમને એ જ સલાહ છે કે તમે હિન્દુ છો અને હિન્દુ તરીકે ઓળખાવો છો માટે જ પીરાણાના પાખંડી ધર્મનો મોહ તજી દો અને જ્ઞાતિને તેમજ બીજા અન્ય ભાઈઓ જે પીરાણા ધર્મમાં ફસાયા હોય તેને છોડાવવાના કામમાં સનાતન ધર્મને પાળો અને તમારું નામ સદાને માટે કેસરીયાં કરી અમર કરો. દુરાચારી આગેવાનો પોતાના પાપી પેટની ખાતર, ભોળા અને અજ્ઞાન ભાઈઓ ઉપર કાબુ મેળવવાની ખાતર, પીરાણાના કાકાઓ અને સૈયદોનો પ્રેમ મેળવવાની ખાતર અથવા તો બીજા કોઈ સ્વાર્થની ખાતર જ્ઞાતિના અજ્ઞાન ભાઈઓને અજ્ઞાનતામાં દાટી રાખશે અથવા તો પોતાની જુલ્મી સત્તાથી તમને અજ્ઞાનતામાં ડૂબતા રાખવાનું ચાલુ રાખશે તો તેમનું પરલોકમાં તો ગમે તે થાય પણ આ જમાનામાં આ ભૂમિ પર તો આવી જ બન્યું સમજવું.

          જમાનો એવો આવ્યો છે કે હવેના લોકો કોઈ પણ જાતના જુલમ અને જોહુકમી સત્તાને નહીં જ સહન કરી શકે. આપણી જ્ઞાતિમાં કેટલીક વીર બાળાઓએ પણ આગેવાનોની સત્તાને ઠોકરે મારી છે. તો તમે શું પુરૂષ વર્ગ પીરાણાના કાકાઓ કે સૈયદો તેમજ નાતના જુલ્મી આગેવાનોની ગુલામગીરી વધુ વખત સહન કરી શકશો? હવે તો એવા જ વીર પુરુષો પુજાશે કે જેઓ દેશ અથવા જ્ઞાતિને અધર્મસ્થિતિમાંથી ઉગારશે અને તેને વધુ આબાદ કરવામાં પોતાના ધન, સમય, લાગવગ અને તમામ શક્તિનો તેમજ જરૂર પડે તો પોતાના પ્રાણનો પણ ભોગ આપશે ઓ જ્ઞાતિના ભાઈઓ અને બહેનો હું ફરી ફરીને કહું છું કે સમય પલટાયો છે. જુલ્મી આગેવાનો જે આપણને ગુલામીમાં રાખી આપણા ઉપર જોહુકમી ચલાવતા હતા તે યુગ હવે ખતમ થયો છે. એવા પાપીઓના માટે મહાન ઉથલપાથલ થવાનો જમાનો તો ક્યારનોય બેસી ગયો છે. આગેવાનોએ હવે ચેતવું જ જોઈએ. પીરાણાના કાકાઓએ હવે ખૂબ ખ્યાલ કરવાનો છે. કચ્છ દેશમાં આવી જુલ્મી આગેવાનોને રેશમી ખેશ અને પાઘડીઓની લાંચ આપી પોતાને મન માનતા જોરજુલમથી શીરબંધી ઉઘરાવી જવાનો જમાનો રહ્યો નથી.

          છેવટે હું તમો સઘળા ભાઈઓ તેમજ બહેનોને વિનંતી કરું છું કે, તમો આજથી એવું વ્રત અંગીકાર કરો કે મિથ્યાભિમાની આગેવાનોથી લેશ પણ ડરવું નહીં. એ પણ આપણા જેવા જ માણસો છે, નથી તેમની પાસે રાજસત્તા કે નથી તેમની પાસે દૈવી સત્તા, તો પછી આગેવાનોનું નામ સાંભળીને ધ્રુજવું એના જેવું બાયલું અને હીચકારું કામ બીજું શું હોય? આગેવાનો આપણા સુધારક ભાઈઓએ આટઆટલા ફજેતીના ફાળકે ચડાવ્યા છે તેને તેઓ શું કરી શકે તેમ છે? કારણ કે જુઠા અને પ્રપંચી માણસો સાચા અને પવિત્ર માણસને કંઈ પણ કરી શકતા નથી. ભુતવિદ્યાવાળો માણસ દૈવી શક્તિવાળાને પોતાની નીચ વિદ્યાની અસર કરાવી શકે જ નહી. તેથી તમો આગેવાનોની નીચ અને કુટીલ નીતિને કંઈ પણ મચક આપ્યા સિવાય તમે જ્ઞાતિહિત માટેની કાર્યસિદ્ધિની ઈચ્છા રાખનારા ભાઈઓને મારી ખાસ ભલામણ છે કે જો તમે આત્મશ્રદ્ધાના બળથી આગ્રહપૂર્વક તમારી જાત સાથે વાત કરશો તો તમે તમારી હિંમત, તમારી શ્રદ્ધા અને તમારા વિચારો જરૂર અમલમાં મૂકવાની તમારી શક્તિને વધારી શકશો જ. જ્ઞાતિ સેવા કરવાની તમારી ઈચ્છાને એટલી તો દૃઢ અને નિશ્ચયવાળી કરો કે જ્યાં સુધી તમારી મન ઈચ્છા પરિપૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી જગતમાંથી કોઈ પણ શક્તિ તમારા હૃદયમાંથી તમારી જ્ઞાતિ સેવા કરવાની ભાવનાને છોડાવી શકે નહીં.

          જ્ઞાતિ સેવા એટલે જ્ઞાતિની ઉન્નતિ કરવાના પ્રયત્નો કરવા એના જેવું એક પણ બીજું પુન્યવતું કામ નથી. તમારી હિંમતથી તમારી દૃઢ શ્રદ્ધાથી જો તમે જ્ઞાતિનો ઉદ્ધાર કરશો તો ભવિષ્યની પ્રજા તમારા માટે આશીર્વાદો વરસાવશે. આજની સભામાં તમે મારામાં શ્રદ્ધા મૂકી અને પ્રમુખપદે બેસાડ્યો છે. જ્ઞાતિ સેવા કરવાનો મારો ધર્મ હું બે વર્ષથી અદા કરતો આવ્યો છું અને આજના પ્રસંગને લઈ જ્ઞાતિ સેવાનો વિશેષ ધર્મ મેં સ્વીકાર્યો છે.

          તમોએ મારામાં જે આશા અને વિશ્વાસ મૂકી પ્રમુખ તરીકે મને પસંદ કર્યો છે એ વાતમાં હું તમોને કદી પણ નિરાશ કરીશ નહીં, તેની ખાત્રી રાખશો અને તેવી જ રીતે મને પણ તમારામાં તેટલી જ શ્રદ્ધા છે. કારણ કે ગઈ રાત્રે યુવક મંડળની સભામાં આપણે આજની સભાના કામકાજનો નિર્ણય કરવા ભેગા થયા હતા ત્યારે મેં તમારા માના ઘણા ભાઈઓનો ઉત્સાહ અને બળશક્તિની ખાત્રી કરી લીધી છે, હવે તો આપણા માટે સભામાં ભાષણો કરી જ્ઞાતિ ભાઈઓને ધર્મનું ભાન કરવા પૂરતું જ કામ છે એમ માનશો નહીં, પણ જે વિચાર તમે મોઢાથી બોલીને કહી બતાવો છો તે વહેવારમાં મૂકી આગેવાનોના જુલમ અને ત્રાસથી તેમજ પીરાણા કબ્રસ્તાની ધર્મથી જ્ઞાતિના ભાઈઓને છોડાવશો ત્યારે જ તમે પોતે અનુભવતા હશો કે તમે સ્વીકારેલી જ્ઞાતિ સેવા બજાવો છો.

          એવો વખત આવવાને હવે વધારે ટાઈમ નથી. તમારી જ્ઞાતિ ભક્તિ સાચી હશે, નિઃસ્વાર્થી હશે તો જરૂર જે આગેવાનો અટાણે આપણી જ્ઞાતિના ભાઈઓ ઉપર ત્રાસ અને જુલમ કરે છે તે જ આગેવાનો તમારી પાસે નરમ ઘેંશ જેવા થઈ તમારી ક્ષમાની ભીખ માગવા આવશે કારણ કે આગેવાનોથી હવે કોર્ટોમાં જઈ તમારી સામે લડાઇ તેમ નથી. તમો સુધારકો સાચા છો, નીડર છો, મારી નજર પોચે છે અને હું સમજી શકું કે તમારા રૂંવે રૂંવે જ્ઞાતિ ભક્તિ છે, માટે તમારો જરૂર વિજય થશે. કચ્છના કડવા પાટીદારની ખચીત ઉન્નતિ થવાની જ છે અને તે તમારા હાથે જ થશે, એવું ભવિષ્ય મને દેખાય છે અને એ વાતમાં મને સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા છે. આટલું કહી હું મારું બોલવું પુરું કરું છું અને તમોએ મારું કહેવું શ્રદ્ધાપૂર્વક સાંભળી મને જે અનુપમ માન આપ્યું છે, તેના માટે હું સઘળા ભાઈઓ તેમજ બહેનોનો અંતઃકરણથી ઉપકાર માનું છું.

          પ્રમુખ સાહેબનું ભાષણ પૂર્ણ થઈ રહ્યા બાદ પરિષદના સેક્રેટરી ભાઈ રતનશી શીવજીએ જણાવ્યું કે આપની સમક્ષ અમારા તરફથી સ્વાગત મંડળના પ્રમુખ સાહેબે તથા મે.પ્રમુખ સાહેબે પણ પોતા તરફથી જ્ઞાતિ હિત સાધવા માટે જે જે કાર્યો કરવાની જરૂર છે તે સમજાવ્યું છે આપણે કેવા પ્રકારે એ કાર્યો હાથ ધરી શકીએ અને આપણી મુસીબતોને પહોંચી વળીએ તેમજ આગેવાનોનો જે ત્રાસ અને આપણા માથે ભય ખડો છે તેને કેવી રીતે દુર કરી શકીએ તેમજ પીરાણાના અધમ અને નીચે પાખંડી ધર્મમાંથી આપણે કેવી રીતે છુટી શકીએ તેનો વિચાર કરી આપણી સભાના એટલે જ્ઞાતિના ઠરાવો અત્રે નહી પધારેલા જ્ઞાતિ ભાઈઓની જાણ માટે પણ ઘડી કાઢવાની જરૂર છે. એ ઠરાવો જો કે આપણી આ સભામાંથી જ પાસ કરવામાં આવશે પરંતુ ઠરાવો કેવા પ્રકારના કરવા જોઈએ તેનો વિચાર કરવા માટે આપણી આ સભામાં પધારેલા પૈકી કેટલાકના નામો હું સુચવું છું અને તે નામોમાં જે કોઈ ને વધઘટ કરવી હોય તેમણે સભાને સુચના આપવાની વિનંતી કરું છું. આપણી આ સભાએ પસંદ કરેલી એ કમિટિ ઠરાવો ઘડશે. તે પ્રસંગે અનેક પ્રકારની વાટાઘાટ ચાલશે એટલે તે સાંભળવાનો અને પોતાનો અનુભવ જણાવવાની જે ભાઈઓને ઈચ્છા હોય તેમણે કમિટિ આ સભા બરખાસ્ત થયે જે સ્થળે મળે ત્યાં પધારવું અને શાંતિથી પોતાના વિચારો દર્શાવવા. પરંતુ એ વાત ધ્યાન રાખવી કે જ્યારે કોઈ વાતમાં મતભેદ પડશે ત્યારે માત્ર કમિટિમાં આવેલા જે ભાઈઓ હશે તેમના જ મતને વજન આપવામાં આવશે.

          ઉપરોક્ત સુચનાના અંતે સેક્રેટરીએ કેટલાંક નામોની ટીપ વાંચી સંભળાવી હતી અને સુધારા વધારા સાથે નીચે જણાવેલા બંધુઓની એક સબજેક્ટ કમિટિ નિમવાનો ઠરાવ સભામાં સર્વાનુમતે પસાર કરવામાં આવ્યો હતો.

ઉપર જણાવેલા બંધુઓની સબજેક્ટ કમિટિ લુહારની વાડીમાં પ્રમુખ સાહેબના ઉતારે ઠરાવો ઘડવાનું કામ સભા બરખાસ્ત થયા પછી કરશે એટલે તે કમિટિમાં નિમાયેલા ભાઈઓએ સભામાંથી પરભાર્યા તે સ્થળે જવું એવી સૂચના સેક્રેટરીએ આપ્યા બાદ સભાનો આજનો કાર્યક્રમ પૂર્ણ થયો હતો અને પ્રમુખ સાહેબે સભા બરખાસ્ત થયેલી જાહેર કરી હતી.

          લગભગ સાડા દસ વાગે રાતના સબજેક્ટ કમિટિ મુકરર કરેલા સ્થાને મળી હતી અને રાતના અઢી વાગતા સુધી ઠરાવો ઘડવાના કાર્યમાં રોકાઈ હતી.

          તા.૮મી રવિવારનો બીજો દિવસ

          આજે બેઠકનો વખત દિવસનો રાખવામાં આવ્યો હતો એટલે બપોરના બે વાગ્યાથી સભાજનોએ મંડપમાં હાજરી આપવા માંડી હતી અને લગભગ ત્રણ વાગ્યા પછી પ્રમુખ સાહેબ આવી પહોંચતાં શ્રી ઉમિયા દેવીની સ્તુતિ થઈ રહ્યા બાદ ઠરાવો રજુ કરવાનું કાર્ય હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું. નીચે જણાવેલા ઠરાવો પ્રમુખ સાહેબે રજુ કર્યા હતા.

          ઠરાવ ૧ લો.

          શ્રી કચ્છ કડવા પાટીદાર પરિષદની આ બેઠક ગૌબ્રાહ્મણ પ્રતિપાલ નોધારાધાર ધર્મધુરંધર અખંડ પ્રૌઢ પ્રતાપ મહારાજાધિરાજ મીરઝાં મહારાવ શ્રી ૭ સર ખેંગારજી સવાઈ બહાદુર જી.સી.આઈ.ઈ.નું સહકુટુંબ દીર્ઘાયુષ્ય ઈચ્છે છે.

          ઠરાવ ૨ જો

          તે નામદારના મુબારક લક્ષ ઉપર નીચેની બાબતો મુકી દાદ માગે છે કે :—

          આ દેશના જુદા જુદા ભાગોમાં અમારી જ્ઞાતિ વિસ્તરેલી છે જે પૈકીનો અમારો એક ભાગ કચ્છ દેશમાં નામદાર મહારાવ શ્રીના શીતળ છત્ર નીચે રહે છે અને દેશ પરદેશમાં મજુરી જેવો ધંધો કરવાની સ્થિતિમાં આવી ગઈ છે. તેમ છતાં અમારી જ્ઞાતિના નીચે જણાવેલા આગેવાનો અમારી કોમ ઉપર પોતાનો વહીવટ અધર્મ અને અન્યાયી રીતે ચલાવે છે અને દંડ કરી કરીને હજારો કોરીઓ ખાઈ જાય છે, તે ઉપરાંત—

          ન હિન્દુ ન મુસલમાન એવા પીરાણા કબ્રસ્તાની પંથમાં પોેતાના સ્વાર્થની ખાતર અમારી જ્ઞાતિને ડુબતી રાખી જેમ રાજ્યભાગ લેવાય છે તેમ પીરાણાના લાગા તરીકે અમારી પાસેથી ઉત્પન્નનો દસમો ભાગ લે છે અને તેનો કેવો ઉપયોગ થાય છે તે કોઈને જણાવતા નથી, દર વર્ષે એ પ્રકારે લાખો કોરીઓ ઉઘરાવવાની ખાતર અમારી કડવા પાટીદાર કોમને પીરાણાના અધર્મ યુક્ત પંથમાં ડુબતી રાખવાનો દોર ચલાવી રહ્યા છે અને તેમાંથી મુક્ત થઈ હિન્દુધર્મને અનુસરી ચાલનાર જ્ઞાતિવર્ગને નાતબાર કરી તેમની ઉપર અનેક પ્રકારના સીતમો ગુજારે છે, તેમના તરફથી થતા જુલમ અને ત્રાસ માટે ખુલાસા પુછનાર અથવા તે માટે મહારાવ શ્રીની અદાલતમાં ન્યાય લેવા આવનારને નાત બહાર કરે છે, દંડ કરે છે અને સગા કુટુંબીજનોથી વિખુટા પાડી દેવાનો અસહ્ય ત્રાસ વર્તાવે છે, જેથી આપ નામનદારના શીતળ છત્ર નીચે ખેતી અને મજુરી કરી ગુજરાન ચલાવનારી અમારી જ્ઞાતિ પોતાની જ જ્ઞાતિના જુલ્મી આગેવાનોના જુલ્મથી દબાઈને ગુલામી હાલત ભોગવેે છે એટલા માટે આપ નામદાર નીચે જણાવેલા આગેવાનોને તાકીદ આપવાનો હુકમ કાઢશો કે :—

          જ્યાં સુધી કચ્છ દેશની સમગ્ર જ્ઞાતિ એકત્ર મળી ઠરાવ કરે નહીં ત્યાં સુધી પીરાણાના બહાને કોઈ પણ જાતની દશોંદ કે વિસોંદ જેવા લાગા ઉઘરાવે નહિ અને અદાલતમાં ઈન્સાફ માગવા આવનાર ઉપર તેમજ શુદ્ધ હિન્દુ ધર્મને અનુસરીને ચાલનાર કોઈ પણ જ્ઞાતિજનને કોઈ પ્રકારની સીધી અથવા આડકતરી પણ કનડગત ઉભી કરે નહીં.

ઉપર જણાવેલા બંને ઠરાવો રજુ કરતાં પ્રમુખે ઠરાવો પસાર કરવાની જરૂર સમજાવી હતી અને તે ઠરાવોનું રહસ્ય યોગ્ય રીતે સભાજનોને સમજાવ્યા બાદ જે ભાઈઓ ઠરાવો પસાર કરવાની તરફેણના હોય તેમણે પોતાનો હાથ ઊંચો કરી સંમતિ દર્શાવવાનું કહેતાં સર્વે ભાઈઓએ પોતાના હાથ ઉંચા કર્યા હતા. ત્યારબાદ પરિષદના સેક્રેટરીએ પણ ઠરાવોનો ટુંક સારાંશ કહી સભાજનોને પૂછ્યું હતું કે એ ઠરાવો તમારી સંમતિથી પસાર કરવામાં આવે છે એટલે તમે દરેક જણ એ ઠરાવો પસાર કરો છો, એમ સમજી જે ભાઈઓ ઠરાવો પસાર કરવાની મરજીવાળા હોય તેમણે પોતાના હાથ ઉંચા કરી બીજી વખત સંમતિ દર્શાવવી, જેથી સઘળા ભાઈઓએ મહારાવશ્રીની અને કુળદેવીની જય ઘોષણા વચ્ચે એકી અવાજે ઠરાવો પસાર કર્યા હતા.

          ઠરાવ ૩ જો

          બાળલગ્નના અધર્મ યુક્ત અને હાનિકારક રીવાજને સત્વરે નાબુદ કરવા. આ સભા દરેક જ્ઞાતિબંધુને આગ્રહપૂર્વક ભલામણ કરે છે અને શાસ્ત્રોક્ત રીતે ચોરી બાંધીને વેદવિધિ અનુસાર યોગ્ય ઉંમરે આવેલા જ છોકરાંઓને પરણાવાનો ઠરાવ કરે છે.

          ઉપરનો ઠરાવ ભાઈ નાનજી પચાણ ગામ નખત્રાણાએ રજુ કરતાં નીચે પ્રમાણે ભાષણ કર્યું હતું.

          મહેરબાન પ્રમુખ સાહેબ, વહાલા જ્ઞાતિ ભાઈઓ, માતાઓ અને બહેનો ! બાળલગ્નનો ઠરાવ મેં રજુ કર્યો તે સાંભળીને આપ સર્વ વિચાર કરશો કે બાળલગ્ન કેટલા નુકસાનકારક છે, ત્રીસ હજાર જેટલી કચ્છમાં આપણી જ્ઞાતિના માણસો છે છતાં પણ તેમાંથી કોઈને વિચાર પણ થતો નથી કે બે ચાર મહિનાના છોકરાંને પુરું બોલતાય નથી આવડતું ત્યાં તો તેનો આપણે વિવાહ કરી નાંખીએ છીએ, આ કેટલી અફસોસની વાત છે. વિવાહ તો આપણી જ્ઞાતિમાં બાર વરસે થાય છે તેથી આટલી લાંબી મુદ્દત હોવા છતાં પણ આપણે સગપણ કરવાની ઉતાવળ કરીએ છીએ. અરે કોક વખત તો અતિત અને પાટીયા પણ આપણા છોકરાના સગપણની સોપારીઓ લઈ આવે છે ! તે વખતે આપણે કાંઈ પણ વિચાર નહી કરતાં ફક્ત તેના મોઢાના વખાણ સાંભળીને વર નહી પણ ઘર જોઈને સગપણ કરી નાખીએ છીએ ! બંધુઓ, વિચાર કરો કે આજકાલ છોકરાઓ ઉપર કામનો બોજો કેટલો રહે છે તે પાંચ સાત વરસનો જ્યારે થાય છે અને મોકળે મનથી આનંદથી રમતગમત કરવા માંડે છે ત્યાં તો તેને વાડીએ લઈ જાય છે અને ત્યાં આગળ તેને પાણીના ઢાળીયામાં માટી હલાવવાને માટે ઉભો રાખે છે, પછી તેને બળદ બદલાવવાનું કામ સોંપવામાં આવે છે અને તે પછી વાડીના અનેક કામો તેને કરવાં પડે છે, તેથી તે તેની ચિંતામાં ને ચિંતામાં વધી શકતો નથી અને સુકાતો જાય છે, ત્યારે સામે પાશે દીકરીને તે માંહેલું કાંઈ પણ કામ કરવું પડતું નથી, તેમ કામ બાબતની ચિંતા પણ જરા ઓછી રહે છે તેથી તે બમણી વધે છે. જ્યારે ઉંમરલાયક થાય ત્યારે જો તે બંનેને જોડમાં ઉભા રાખે તો ખબર નહી માણસોને કેવા વિચાર આવે ! ભાઈઓ, આવો આપણા બાળલગ્નનો પ્રતાપ છે. હવે છોકરી જ્યારે આંણે મુકવાલાયક થાય છે ત્યારે છોકરો સાવ એક બાળક જેવો જ અભણ રહે છે તેમ વહુને જેદી તેડી આવે છે તેદી છોકરો બિચારો બીતો બીતો ઘરે જાય છે કેમકે વહુ એટલે શું તે બાબતનું તેને જ્ઞાન જ નથી હોતું અને હોય છે તો તે બીએ છે, કારણ કે વહુ પોતાથી ચાર ઘણી મોટી દેખાય ! જ્યાં આવી બીક હોય છે ત્યાં કહો ભાઈઓ પ્રિત, પ્રેમ અને ખરો સંસાર સુખ ક્યાં રહ્યું? અને શી રીતે ભોગવી શકાય? હવે જેટલા દિવસ વહુ ઘરે રહે છે ત્યાં સુધી આપણી રૂડી રીત પ્રમાણે તેને રોજ સવારમાં સેવું આદી મેમાણી મળે છે બપોરે અને સાંજે બીજા ભાઈઓ તો તેને જમવા તેડી જાય છે ત્યાં તેને મેમાની મળે છે ત્યારે આપણા બટુક ભાઈના માટે તો એજ બાપ દાદાના રીવાજ પ્રમાણે રાબ પીવાનું જેમને તેમ ચાલું જ હોય છે ! ભાઈઓ, જુઓ આપણો ઈન્સાફ વહુને મેમાની અને વરને રાબ !

          ભાઈઓ, ઉપર પ્રમાણે વર અને વહુમાં ફેર પડે છે તેથી તેને કજોડું કહે છે અને આવા કજોડાં આપણી જ્ઞાતિમાં સેંકડો બલકે હજારો હોય છે તે પણ બાળલગ્નનો જ પ્રતાપ છે. માટે હું તમોને વિનંતી કરીને કહું છું કે ભાઈઓ હવે સમજો અને આવા નઠારા રીવાજને જેમ બને તેમ નાબુદ કરો. બાળલગ્નથી કજોડાં થાય છે તમો સમજી ગયા. હવે આવાં કજોડાં થાય તેથી છોકરી સાસરીયામાં રહેતી નથી ને માવિત્રોમાં ભાગા, ભાગ કરે છે અને માવિત્રો તેનું ઉપરાણું લઈને આગેવાનો પાસે જાય છે. આગેવાનો તો આગળથી જ આવા લાગ જોતા બેઠા છે તેથી તેને એકદમ ચડાવે છે અને પાંચ પચીસ કોરી લઈને છોકરાના બાપને ખેપીઓ મૂકી તેડાવી લે છે. તે આવે ત્યારે તેને ખૂબ ધમકાવે અને કહે કે તમારો છોકરો આવો છે, તેવો છે, અરે માણસમાં નથી માટે તમારે વહુનો છુટકો દેવો પડશે !

          છોકરાનો બાપ બિચારો તેને અનેક કાલાવાલ કરે છે, ત્યારે આપણા ગેઢેરા કાંક નરમ થાય છે અને પરબારો પોતાનો જે ધંધો લાંચ લેવાનો તે તેને સમજાવે છે તેથી છોકરાનો બાપ તેને પોતાના ઘરમાં ન હોય તો ગમે ત્યાંથી વ્યાજે લાવીને પણ ગેઢેરાને લાંચ આપે છે. તે લાંચ પંદર દહાડા ચુપ કરે છે અને વળી પાછું તેનું તે રોદણું ચાલુ જ, તેથી અંતે બે ચારસો કોરીઓ લાંચ લુચમાં ખાઈ છોકરીના બાપનું કહ્યું કરી, છોકરાના બાપ પાસેથી ફારગતી લખાવીને તેનો છુટકો કરાવી નાખે છે. મારા કરતા આપણા દેશમાં રહેતા ભાઈઓને વધારે અનુભવ હશે. હું ત્રીસ વરસથી અહી રહું છું અને જોઉં છું તો સુથાર, લોહાર અને ભાવસારની જ્ઞાતિની અંદર કજોડાં તથા છુટકા થતા મેં જોયા નથી. તેથી બાળલગ્ન એ પાપ કરતા રીવાજ છે અને એ પાપથી આપણે કોથળા ખણતા થઈ ગયા છીએ. ભાઈઓ, આપણા જેટલા છોકરાં જન્મે છે તેટલા કાયમ રહેતાં નથી તેનું પણ કારણ મુખ્ય બાળલગ્ન છે માટે હું આપને હાથ જોડીને અરજ કરું છું કે ઉંમરલાયક છોકરાં ન થાય ત્યાં સુધી સગપણ કરવા નહી અને પરણાવવાં પણ નહીં.

          ઉપરના ઠરાવને ટેકો આપતાં વિરાણીવાળાભાઇ વિશ્રામ પાંચા ગાંગાંણીએ જણાવ્યું કે,

મહેરબાન પ્રમુખ સાહેબ પ્રિય પાટીદાર ભાઈઓ, માતાઓ !

          બાળલગ્ન વિશેનો ઠરાવ અને તેથી થતાં નુકસાન મારાથી આગળ ભાઈ નાનજી પચાણ આપને સમજાવી ગયા તેમણે જે કહ્યું તેને હું સંપૂર્ણ ટેકો આપું છું. ઉપરાંત મારા અનુભવ અને ધ્યાનમાં આવેલી વાત તમોને કહીશ. ભાઈઓ, બાળલગ્નથી કેટલી ગરીબાઈ આવે છે તે સમજાવવાને હું ઉભો થયો છું. પ્રિય બંધુઓ, પ્રથમ જ્યારે સગાઈ કરીએ ત્યારે ટોપરાં મોકલીએ ને ત્યારબાદ જન્માષ્ટમી આવે ત્યારે ચુંદડીઓ ઓઢાડવા જઈએ ત્યારથી ખર્ચ ચાલુ થાય છે જેવાં કે લુગડાં લતાં, દરદાગીના અને દર વર્ષે હાયડા વિગેરે ખર્ચ થવા માંડે છે. એ પ્રમાણે જો માણસને ચારથી પાંચ છોકરાં હોય તો તેના દરદાગીનાની ઉથલપાથલ તથા સગાં—સંબંધીની આવજાવ તથા સગાઈ સાતરાં વિગેરેના ખર્ચમાં કમાઈનો અડધો ભાગ ખર્ચાઈ જાય ત્યારે બાકી અડધા ભાગમાંથી ખાધા ખોરાકી તથા બીજો વહેવાર ચલાવવાની ફીકરમાં તે બિચારો બિલકુલ જંપી શકતો નથી, વળી છોકરીની એકવાર સગાઈ કરી હોય અને કર્મ સંજોગે તે છોકરી ગુજરી જાય તો તેને ચડાવેલા દાગીના પાછા આવે પણ તે દાગીના બીજે ઠેકાણે કામ આવે નહીં ! જો જાંજરીયા હોય અને તેની કોરી ૨૦ દીધી હોય તો તેની કોરી ૧૦ પણ મળે નહીં.

          આ રીતે ઘણા નકામાં ખર્ચમાં બાળલગ્નથી ઓરાઈએ છીએ. વળી જ્ઞાતિ રીવાજ પ્રમાણે લગ્નનો વખત આવ્યો તો લગ્ન તો કરવાં જ પડે તે વખતે ઉંમર કે સંજોગો નહી જોતાં રીવાજને માન આપવું પડે અને પોતાની ગમે તેવી સ્થિતિ હોય તો પણ ઉધારા ઉછીના અગર કરજ કરીને પણ વિવાહ કરવા પડે છે અને પાછળથી થતા બખેડા આપણને નાનજી પચાણ સમજાવી ગયા છે તે પ્રમાણે થાય છે. હવે હું આપનો થોડો ટાઈમ લઈ આગળ વધીશ.

          ભાઈઓ, જ્યારે છોકરો ઉંમરલાયક થાય છે એટલે ૧૪, ૧૫ વર્ષની ઉંમરે વહુને તેડીએ છીએ ત્યારે બંને સરખી ઉંમરના હોવાથી છોકરી કદાવર અને મજબુત હોય છે, ને છોકરો ગજા વગરનો અને કમજોર હોય છે, તેથી તે વખતે તે બાઈને પોતાના પતિ પ્રત્યે પૂજ્યભાવ બિલકુલ નથી હોતો. તો પછી પ્રેમભાવ ક્યાંથી હોય? અને તે છોકરી પોતાના હૃદયમાં બળ્યા કરે છે અને ઘરમાં મન દઈને કામ પણ કરતી નથી ને અંતે છુટકો કરવાનો પણ વિચાર કરે છે. કદાચ સારા કુળની છોડી હોય તો છુટકાનો વિચાર નથી કરતી પણ પોતે મનમાં બળે છે, રંજ થાય છે ને સાસુ સસરા તથા ધણીને અનેક રીતે ઓશિયાળ બતાવે છે કારણ કે, ઉપર કહ્યા પ્રમાણે છોકરો કમજોર હોવાથી તે સ્ત્રીનું ભરણ પોષણ કરી શકતો નથી. જો કદાચ ઘરની ખેતીવાડી હોય તો તો ઠીક, નહીં તો છોકરાને પરદેશ મોકલે છે, ને તે છોકરો કરાંચી અથવા મુંબઈ અગર કોઈ બીજે સ્થળે જઈને ત્યાં મજુરી કરીને થાકી જાય છે અને વહુ તો ઘેર રહેવાથી તથા થોડો ધંધો કરવાથી કદાવર વધારે મજબુત થતી જાય છે અને છોકરાને પરદેશમાં પરાયો ધંધો કરવો ને વળી ખાધા પીધાના પુરા સંજોગો ન હોવાથી દહાડે દહાડે દુબળો થતો જાય છે ને મનમાં પસ્તાય છે કે મને ક્યારે સુખ મળે ! પણ સુખ ક્યાંથી થાય?  ઉલટું કજોડાનું દુઃખ વધારે વધારે થતું જાય છે, તેથી ભાઈઓ આપણા બાળલગ્ન જિંદગીભર સુખ કરવા દેતાં નથી તેથી જેમ બને તેમ બાળલગ્ન બંધ કરો.

          આપને મેં જે કહ્યું છે તેનો પુરતો ખ્યાલ કરી સર્વભાઈ તથા બહેનો આજથી નક્કી કરો કે અમો અમારા છોકરા પુખ્ત ઉંમરે પહોંચશે ત્યારે જ લગ્ન કરશું આવો દૃઢ નિશ્ચય કરો એજ મારી આપને વિનંતી છે.

          આ ઠરાવને વિશેષ અનુમોદન આપતાં રા.ભાઈ કે.બી.પટેલે શરીરના બંધારણ અને ધર્મશાસ્ત્રોની આજ્ઞાઓ દર્શાવતું બોધદાયક વિવેચન કર્યું હતું અને સદરહુ ઠરાવ પસાર કરવાની તરફેણમાં હોય તેમણે હાથ ઉંચા કરાવવા ઉઠતાં સેક્રેટરી ભાઈ રતનશીએ પણ સમજાવ્યું હતું કે આપણામાં થતાં લગ્ન એ તો લગ્ન જ નથી કારણ કે ક્રિયા પદ્ધતિસર થતી નથી અને મુખી કરાવે છે વગેરે સમજાવ્યું હતું. અંતે સઘળા ભાઈઓની સંમતિ પુછતા સર્વેએ પોતાના હાથ ઉંચા કરી ઠરાવ પસાર કર્યો હતો. ત્યારબાદ નીચે જણાવેલો ઠરાવ રજુ કરવામાં આવ્યો હતો.

          ઠરાવ ૪ થો

          મરણ પાછળના જમણો શાસ્ત્રવિરુદ્ધ અયુક્ત ખર્ચાળ અને દુર્દશાએ પહોંચાડનાર હોવાથી તેને સદંતર નાબુદ કરવા અને મરણ પાછળનાં જમણો નહીં જમવાનો આ સભા ઠરાવ કરે છે.

          ઉપરનો ઠરાવ રજુ કરતાં ભાઈ વિશ્રામ પાંચા ગાંગાણીએ જણાવ્યું કે :—

          વ્હાલા જ્ઞાતિભાઈઓ અને માતાઓ ! મરણ પાછળ જે જમણ આપણે કરીએ છીએ તે કરવાનું કોઈ શાસ્ત્રમાં લખ્યું નથી. ગરૂડ પુરાણમાં પણ મૃતકની શ્રાદ્ધ ક્રિયા સિવાય મરણ પાછળ જમણ કરવાનું લખ્યું નથી. હાલ જમણની જે પ્રથા ચાલે છે તે પાછળથી પડી હોય એમ જણાય છે, આપણી જ્ઞાતિ વિદ્યામાં પછાત હોવાથી આ રીવાજ દાખલ થયો છે એમ અનુમાન થાય છે. બહાર ગામથી કાંણ કરવા આવનાર માણસને એકાદ દિવસ રોકવા પડે છે ને તેવા પ્રસંગે વૃદ્ધના મરણમાં મહેમાનને મીઠું ભોજન આપવામાં આવતાં તે પ્રથાનું વધી વધીને આવું રૂપ થયું હશે. એજ મને અનુમાન થાય છે.

          ભાઈઓ, આપણે મરણ પાછળના જમણો કરીએ છીએ તેનો બીજો મતલબ એ છે કે મરનારના પાપ ઓછા કરવા. તેની પાછળ ધર્મ કરવાની અને તેમ કરીને એજ રીતે દેખાદેખી ઘણા રીવાજો પડે છે ને પાછળથી તે રૂઢીનું રૂપ લે છે. તેથી અંતે તે નુકશાનકારક નિવડે છે. જો કદાચ તેનું મુળ શોધવા જઈએ છીએ તો તે બિલકુલ જડતું નથી છતાં તે રીવાજ મુકાતો નથી. તેનું કારણ આપણી અજ્ઞાનતા છે. આપણે ધર્મશાસ્ત્રોની આજ્ઞા પ્રમાણે ચાલનારા હિન્દુઓ છીએ અને મરણ પાછળના જમણો ધર્મશાસ્ત્રયુક્ત નથી તો તેને શા માટે વળગી રહેવું જોઈએ (જમવું જમાડવું જોઈએ). મરણ એ મહાન શોકનો પ્રસંગ છે તેમાં એકબાજુ મરનારના વિધ વિધ પ્રકારે વખાણ કરતી બાયડીઓ છાતી ફાટ રૂદન કરી રહી હોય છે.

          આંખમાંથી શ્રાવણ ભાદરવાને પેઠે આંસુ વરસતાં હોય તેવે પ્રસંગે વિપરીત રીતે મિષ્ટાન ભોજન ઉડાવી આનંદ કરવો એ કેવી અમાનુષ રીત કહેવાય ! વળી તે અતિ ખર્ચાળ થઈ ગઈ છે તેના પુરાવામાં હું આપને એક બે દાખલા આપીશ.

          ભાઈઓ, મારું લગ્ન ૧૨—૧૩ વરસની ઉંમરે થયું હતું અને હું તે વખતમાં પાંચ ચોપડી ગુજરાતી ભણ્યો હતો. આગળ વધારે ભણવાનું કાંઈ પણ સાધન નહીં હોવાથી મારું ખર્ચ પુરું ન થવાથી મારા પિતાની આજ્ઞાથી હું ધંધે લાગ્યો. કારણ કે તે પણ મરણ પાછળ જમણનો પ્રતાપ હતો. બંધુઓ, મારા બાપે એક વખત મને કહ્યું હતું કે મારા બાપદાદાની પાસે સોનાની કોરીઓ હતી. ત્યારે મેં પૂછ્યું કે તે કોરીઓમાંથી શું સારું કામ કર્યું? ત્યારે મારા બાપે કહ્યું કે મારી ૧૨ કે ૧૩ વરસની ઉંમર હતી ત્યારે મારા દાદા સ્વર્ગવાસી થયા તેની પછવાડે મારા બાપે બહુ ધજ દહાડો કર્યો તેમાં તે કોરીઓ ખર્ચાણી ! બાકી બચી તે તો લાગલો જ એક વરસ પછી મારો બાપ દેવલોક પામ્યા તેના દાડામાં કોરીઓ વાપરી? પાછળ કાંઈક રહી હતી તેમાંથી અમો બાકીના રહેલ કુટુંબનું પોષણ કરતા હતા. થોડાંક વર્ષો ગયા બાદ મારી દાદી ગુજરી ગયા એટલે બાકીની કોરીયો તેના ખર્ચમાં વાપરી તેથી આજે આ સ્થિતિમાં છીએ. કમાઈએ તો ખાઈએ નકાં ભૂખે મરીએ. એવી રીતે ઉપર લખેલ સોનાની કોરીઓમાંથી દાડા કર્યા છે. તે સિવાય બીજું કાંઈ પણ સારું કામ કર્યું નથી. તેથી બંધુઓ આપે જાણ્યું હશે કે મારો વિદ્યા અભ્યાસ અટક્યો તે પણ મરણ પાછળના જમણનો જ પ્રતાપ કે કાંઈ બીજો? જો કદાપી એ દેખાદેખીના જમણો ન કર્યા હોત તો તે વખતે મારા પિતાએ પોતાની સ્થિતિ જણાવી તેવી નહોત.

          પ્રિય બંધુઓ, હું આપને એક બીજો પણ દાખલો આપીશ કે અમારા ગામના એટલે વિરાણીના કેશરા મુખી કે જે ત્રણે પાંચાડામાં પ્રખ્યાત હતા અને તેનો આજ પણ બહોળો પરિવાર છે. તો તેનો પણ આપની આગળ દાખલો રજુ કરીશ. મારી સાંભળમાં મુખી કેશરા તથા તેના ધર્મપત્ની પછવાડે તેના પુત્રોએ ત્રણ પાંચાડાના મોટા મોટાને તેડાવીને મોટા મોટા પોતાના માવિત્રો પછવાડે દાડા કર્યા હતા. તેજ કુટુંબની આજે સ્થિતિ જુઓ તો વાડીઓ વેચાઈ ગઈ ને મુખીઓ મજુરી કરે છે અને છોકરાના છોકરાઓ તો કલકતે પહોંચ્યા છે. એ બધો મરણ પાછળ જમણોનો પ્રતાપ છે કેમકે મરણ પાછળના જમણો કરવાથી ધર્મ નથી થતું પણ ઉલટું કર્મ બંધન થાય છે.

          ભાઈઓ, આપ વિચાર કરી જોશો તો આપણી જ્ઞાતિ સિવાય અન્ય વર્ણમાં પણ જેના પૂર્વજોએ પાંચાડા તથા ચોખરાંઓ કર્યા છે અને હજારો કોરીયો ખર્ચ કરી મીઠાઈઓ જમાડી છે તેના છોકરા અથવા પૌત્રાઓ જરૂર અન્ન વિના ટળવળતા જોઈશું, તેથી મારી ખાતરી થાય છે કે આ રૂઢી બિલકુલ અધર્મ યુક્ત અને દુઃખી કરનારી છે તેથી તેનો સર્વ ભાઈઓએ તરત ત્યાગ કરવો જોઈએ.

          વળી આપને વધારામાં એમ પણ કહીશ કે બીજી અન્ય વરણોમાં જે મરણ પાછળ જમણો થાય છે તે કરતાં આપણી જ્ઞાતિમાં વધારે તફાવત છે, કેમકે બીજી જ્ઞાતિવાળા પોતાની શક્તિ અનુસાર કરે છે ત્યારે આપણી જ્ઞાતિવાળા આગેવાનો તે ફરજિયાત કરાવે છે, એ બહુ જ ખેદકારક છે તે બાબત પણ હું આપને એક દાખલો આપીશ. જે જાણવાથી આપને જરૂર એમ લાગશે કે આ રીવાજ તો જરૂરથી બંધ થવો જોઈએ.

          ગામ દેવીસરમાં મારા સાસરીયા છે અને તે ગામના પટેલ મારો સાસરો હતા. આજે પણ તેનું બહોળું કુટુંબ છે તે કુટુંબમાંથી એન્ફલુએન્ઝાના તાવની વખતમાં મારો કાકાઈ સાળો નામે દેવજી તે વીંટોલીયા — તાવનો ભોગ થઈ પડ્યો અને તેજ દરમિયાનમાં તેનો છોકરો ડાયા દેવજી સિંધમાં કમાવા ગયો હતો તે પણ ત્યાં ગુજરી ગયો. બાપ દીકરો બંને ભેળા ગુજરી જવાથી દેવજીની સ્ત્રીને તો એકદમ આભ તુટી પડવા જેવું થયું અને થાય, તેમાં નવાઈ શી ! એક તો પોતાનો પતિ મરણ પામ્યો તેનો થોડો અફસોસ મટ્યો કે ચોથે દિવસે પુત્ર ગુજરી જવાના સિંધમાંથી ખબર આવ્યા આ કારી ઘા કલેજામાં એવો તો લાગ્યો કે તે બેહોશ બની ગઈ. અધુરામાં પૂરું કે તે છોકરાની વહુ પરબ કરીને ખમી હતી તે પણ છોકરાના નામનો ચુડો ભાંગી પિયર રવાના થઈ. આથી તેને પોતાનું ઘર તો સ્મશાન જેવું થઈ પડ્યું તે વખતે તે બાઈને એક છોકરો પાંચેક વરસનો રહ્યો છે તે સિવાય મોટી છોકરી સાસરે મોકલી આપી. આવા ભયંકર વખતમાં ત્રાસ ઉપજાવનારો આ મરણ પાછળના જમણનો રીવાજ તરત જ આવી ઉભો રહ્યો. રાત્રે ભાઈઓ મરનારને ઘરે શાંતિ આપવા અર્થે ભેગા થયા, ને તેમાં વાત નીકળી કે મરનાર તો મરી ગયા. ધણીએ માથાકુટ કરી છે, કાંઈ ખણી નથી ગયા, હવે તેને પછવાડે કાંઈ સારુંવારું કરવું જોઈએ ! ત્યારે તે બાઈએ કહ્યું કે હાલતો મારી પાસે કાંઈ નથી ને કમાનારા બંને જણા વાટે થયા છે, હવે તો આ છોકરાને પાળીને હું મોટો પણ મુશ્કેલીથી કરીશ જેથી મારાથી હાલ એની પછવાડે કાંઈ નહીં બને. ત્યારે ભાઈઓમાંથી બોલ્યા કે કાંઈ દુઃખી ઘર નથી હાલ કોરીઓ ન હોય તો ખેતર માંથે બસો કોરીઓ લઈ લ્યો, પણ દાડો તો કરવો પડશે, નહીં કરો તો ક્યાં જશો બધાયના વારા આવે છે, દાડો કર્વા ધારૂ નહીં હાલે આવી અનેક વાતો તથા ધમકીઓથી તે બાઈને ફરજિયાત ખેતર ઉપર કરજ ઉપડાવાને દાડો કરાવ્યો. હું દેશમાં ગયો તે વખતે કાંણ કરવા તેને ઘરે ગયો હતો ત્યારે તેને સઘળો અહેવાલ પૂછ્યો અને સાથે એમ પણ પૂછ્યું કે નાનો છોકરો શું ભણે છે તો તેણે તેના જવાબમાં કહ્યું કે ક્યાંથી ભણાવું? મા દીકરાનું પેટ ક્યાંથી પાળું? જેથી બાળપોથી ભણાવીને ઉઠાડી લીધો છે અને તેને વાડીએ માટી ડોળવા મુકું છું, ત્યારે મેં કહ્યું કે તેને શું મજુરી આપે છે તો તેના જવાબમાં મને કહ્યું કે શિયાળાના પાળામાં ૪। માપ જવ આપ્યા છે. અફસોસ પાટીદારો ! આવા નિર્દોષ બાળકો ઉપર કાંઈ પણ ખ્યાલ ન કરતાં જે ફરજિયાત જમણો કરાવે છે ને પ્રેતની માફક જમે છે તેને ધિક્કાર છે. બંધુઓ આ દાખલાથી આપને ખાત્રી થઈ હશે કે ફરજિયાત જમણો થાય છે અને તે કદાચ કોઈ ન કરે તો તેને ભાઈઓથી ટાળે છે. એવા ઘણા દાખલાઓ મળી આવે છે. જેથી સર્વ ભાઈઓને મારી વિનંતી છે કે આવા અધમ રીવાજનો સત્વર ત્યાગ કરવો જોઈએ ને દરેક ભાઈએ પ્રતિજ્ઞા કરવી જોઈએ કે અમારે મરણ પાછળ જમણ કરે તો તે પ્રેતભોજન ખાવું નથી. આટલી આપને મારી ભલામણ છે ને આટલી વખત જે હું બોલ્યો છું તે ખુદ અનુભવેલી વાત આપ આગળ કહી સંભળાવી છે.

          ઉપરના ઠરાવને ટેકો આપતાં ભાઈ વેલજી ગોપાળે જણાવ્યું કે :—

          મહેરબાન પ્રમુખ સાહેબ જ્ઞાતિભાઈઓ અને બહેનો !

          મરણ પાછળના જમણો જેને આપણે દાડો કહીએ છીએ તેના સંબંધમાં મારાથી આગળ ભાઈ વિશ્રામ પાંચા બોલી ગયા તેને હું અક્ષરાઅક્ષર મળતો છું. ભાઈઓ હવે આપણે વિચાર કરવો જોઈએ, હવે કેટલા દિવસ પીરાણાના પાટ આગળ ઉઘાડે માંથે પારીયાં ઉપાડવાં? શું પારીયાં ઉપાડવાથી મરનારના ગુન્હા માફ થાય છે? શું ત્રઈયાં કરવાથી મરનારને સ્વર્ગ મળે છે ! કદી નહિ. બંધુ આ બધી વાત કપોળ કલ્પિત છે અને તે પેટભરા કાકાઓ અને સૈયદોએ ઘડી કાઢી છે. કોઈ દિવસ પણ પૈસા આપવાથી ઈશ્વરના કરેલા ગુનાહની કોઈ દેવ પણ માફી આપી શકતો નથી તો પછી આ કાકાઓ અને સૈયદોનો શું ભાર ! માટે ભાઈઓ, મરનારના પાછળ ત્રઈંયાં કે ચોથીયાં કરવાથી મરનારને ગુનાહ માફ થતા નથી પણ ઉલટા આપણે જે મરનારના ઘરમાં સુતક હોય છે તેને ત્યાં જમીને સુતકી—ગુનેગાર થઈએ છીએ તેથી ઈશ્વરને ઘરે આપણને તેનો જવાબ આપવાનું માથે રહે છે માટે હે ભાઈઓ, મરણ પાછળ કરેલાં પ્રેતભોજનો જમવાનો મોહ મુકો અને પ્રતિજ્ઞાઓ લ્યો કે હવેથી અમો મરણ પાછળના જમણો કરશું નહી અને જમશું પણ નહીં. હું આજથી પ્રતિજ્ઞા લઉં છું કે મારા માવિત્રો મરશે તેના દાડા કરીશ નહી અને કોઈ કરતો હશે ત્યાં જમવા પણ જઈશ નહી. ભાઈઓ મારી ધર્મપત્ની પણ આજથી મરણ પાછળના પ્રેતભોજન નહીં જમવાની પ્રતિજ્ઞા કરે છે.

સદરહુ ઠરાવની પુષ્ટિમાં ભાણજી ડાયા વગેરેએ નીચે જણાવેલી કવિતા ગાઈ હતી.

ઉપર જણાવેલા ઠરાવને ટેકો આપતાં ગઢશીશાવાળા ભાઈ રતનશી કરસને જણાવ્યું કે :—

          મરણ પાછળના જમણને ઘણે ઠેકાણે પ્રેત ભોજન તરીકે લોકો જાણે છે એટલે ભાગ્યે જ બીજી નાતો એવા જમણ કરે છે પરંતુ આપણે તો જાણે કરજ કરીને પણ એવા જમણો કરવાનો ઈજારો લીધો હોય એવી સ્થિતિ થઈ પડી છે. કદાચ કોઈ ગૃહસ્થ હોય અને તે પોતાના વડીલો પાછળ પૂન દાન નિમિત્તે અભ્યાગતો કે રાંકને અથવા બ્રાહ્મણોને જમાડે તો ઠીક છે પણ આપણે તો કેવો અધર્મ કરીએ છીએ એ મારી પહેલાં બોલનારા ભાઈઓ આપને બતાવી ગયા છે. મરનાર ધણીના જવાથી બાઈ તો રાંડે છે તેને વળી બે ચાર છોકરાંનું ગુજરાન ચલાવાનું હોય છે તે નજરે ખડુ થાય છે વળી તે પ્રસંગે એને સંસાર તો દુઃખમય અને સુનો ભાસે છે એટલે તેને મન બધુ ભાંગ તૂટ જેવું થઈ જાય છે તે પ્રસંગે કારજ વરો કરવાનું દુઃખ તો ઉભું જ હોય છે. આવા દુઃખ વેળા તેના કુટુંબીઓ તેના ઘેર જઈ જઈને તે બાઈને પ્રેત ભોજન કરવા સમજાવે છે અને આંખોમાંથી આંસુની ધારાઓ વહેવડાવતી બાઈ બિચારી તેના દુઃખની વાત સમજાવે છે. બંધુઓ, આ પ્રસંગ કેવો કહેવાય? આ તે તેના સગા કહેવાય કે જાલીમ દુશ્મન ગણવા ! જેમ તેમ કરી આ બાઈને ઉછીનું પાછીનું આપીને પણ મુઠી ધુધરી વપરાવે છે. આવું જમનારાની બુદ્ધિ ક્યાંથી સારી થાય? પ્રેત ભોજન જમનારાની બુદ્ધિ પ્રેત જેવી જ હોય છે અને એવા પ્રેત જ આવા દાડા જબરાઈએ કરાવે છે.

          આપણને કોઈ ખરી વાત સમજાવે, ધર્મ સમજાવે તો આપણા મગજમાં ઉતરતું નથી એનું કારણ શું? એ પ્રેત ભોજનનો જ પ્રભાવ છે. એને લઈ આપણે સાચો ધર્મ પણ સમજતા નથી અને જે અધર્મ આપણને હિન્દુપણામાંથી ટાળી દે છે તેને ધર્મ માની બેઠા છીએ. આ વાત કેટલી અફસોસ કારક છે ! ત્રીજે ત્રઈયુ કરીએ છીએ એવું તો બીજે ક્યાંઈ થતું નથી કારણ મરનારના ઘરમાં સુતક લાગેલું હોય છે છતાં તમે શું કરો છો? ઘરમાં રાંધેલુ અનાજ ખાનામાં લઈ જઈને ખાઓ છો અને વળી બીજાઓને ખવરાવો છો. આ કેવું ઉલટું છે? એવું ખાવું એ કંઈ અનાજ ખાવા સમાન નથી એ તો મરનારનું સૂતક અથવા પ્રેત એટલે તેનું મૃત શરીર ખાવા સમાન છે અને તેથી જ તમારી બુદ્ધિનો નાશ થાય છે. તે ઉપરાંત એ રિવાજથી તમારા પૈસાની પણ પાયમાલી થાય છે. ખાનામાં બેસી પાપ ખાનારને પૈસા ક્યાંથી જડે? બુદ્ધિ ક્યાંથી સુધરે? અરે જુઓ તો ખરા પાપ ખાવા ખવડાવામાં પણ ચડસા ચડસી ! કેટલી પાયમાલ કરનારી એ સ્થિતિ ગણાય? પૈસે ટકે રાંક થતાં બાળકોને કેળવણી આપી શકાતી નથી એ વાત તમે આગળ સાંભળી ગયા એટલે કેળવણીની ખામીથી પણ આપણે ઢોર જેવા બુદ્ધિહીન બન્યા છીએ. મારા બંધુઓ ! આ રિવાજ તો આપણી જ્ઞાતિનો મોટો શત્રુ છે તેને જડમુળથી દફે કરી દો અને સત્વર એ રીવાજનો ત્યાગ કરો એવી મારી વિનંતી છે. આ નઠારા રીવાજનો મને પણ અનુભવ થયો છે જે હું આપને કહી સંભળાવત પરંતુ વખત થોડો છે અને મારી પાછળ બીજા ભાઈઓને પણ કંઈક એ વિષે કહેવાનું હોવાથી મારું ભાષણ ખતમ કરવાની મને ફરજ પડે છે. પરંતુ ભાઈઓ હું તમને ખાસ આગ્રહપૂર્વક કહું છું, કે એ પ્રેત ભોજન રીવાજ જરૂર દફે કરજો અને એવા ભોજન નહીં જમવાની પ્રતિજ્ઞા કરજો.

          રા.રતનશી ભાઈનું ભાષણ ખતમ થતાં સભાજનોમાંથી એક પછી એક પ્રેત ભોજનો નહીં જમવાની પ્રતિજ્ઞા લેવા ઉભા થયા હતા, સર્વથી પ્રથમ તો પ્રમુખ સાહેબે જ પ્રતિજ્ઞા લીધી અને ત્યાર બાદ ભાઈ રતનશી ખીમજી, કાનજી પચાણ, શીવજી કાનજી, નાનજી પચાણ, ખીમજી શીવજી, વિશ્રામ પાંચા, શીવજી લધા, બહેન હીરબાઈ, લાછબાઈ, રામબાઈ, લખમાબાઈ વગેરેએ પ્રેત ભોજનો નહીં કરવા અને નહીં જમવાની પ્રતિજ્ઞાઓ લીધી હતી અને બાઈ વર્ગમાંથી પ્રતિજ્ઞા લેનારના નામ પણ ઉપરા ઉપરી આવવા લાગ્યા હતા અને સભામાં જાણે કે પ્રતિજ્ઞાઓ જ લેવાનું કાર્ય થતું હોય એવો દેખાવ થઈ રહ્યો હતો. અમૂલ્ય વખતના બચાવ અર્થે સર્વે ભાઈઓને પોતપોતાને સ્થાને જ બેઠા રહી અંતઃકરણથી જ એવી પ્રતિજ્ઞાઓ કરી લેવાની સુચના કરવામાં આવી હતી. ત્યાર બાદ રા.નારણભાઈ રામજીએ જણાવ્યું કે :—

          બંધુઓ ! તમને જાણીને નવાઈ લાગશે કે આજે જેમ પ્રતિજ્ઞાઓ લેવાય છે તેમ જ્યારે આપણી સમસ્ત જ્ઞાતિની મહાસભા એક વખતે બાવળામાં થયેલી તે પ્રસંગે મારા મોટા બાપા વિશ્રામ ભોજાએ એવી પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી અને તેમની પાછળ પ્રેત ભોજન નહીં કરવાની અમને આજ્ઞા કરી હતી. વળી મહાસભાની એક બેઠક જ્યારે મુંબઈ થયેલી તે પ્રસંગે મારા પિતાશ્રીએ પ્રતિજ્ઞા કરતાં મારી પાસે પણ એવી પ્રતિજ્ઞા લેવડાવેલી કે તેમની પાછળ અમારે કારજ વરા જેવું કંઈ ભોજન કરવું નહિ. અમારા તે વડીલો આજે સ્વર્ગવાસી થયા છે અને તેમની ઈજ્જત પ્રમાણે અમારે જરૂર મુંઠી અનાજ વાપરવું ખપે ! અમને અમારી ઈજ્જત કરતાં અમારો ધર્મ વધારે વહાલો છે એટલે મરણ પાછળનું શાસ્ત્ર વિરુદ્ધ જમણ કરવું એ અમને તો રૂચે જ ક્યાંથી, પરંતુ જ્યારે જ્યારે અમારા સગાં—સંબંધી અમને તે માટે આગ્રહ કરે છે ત્યારે અમે કરેલી પ્રતિજ્ઞા અને અમારા વડીલોએ જ્ઞાતિ સ્થિતિનો વિચાર કરી તે રીવાજ પ્રત્યે બતાવેલો ખેદ યાદ આવ્યા સિવાય રહેતો નથી. ગમે તેવા અંતરના સગા સંબંધીની પણ એ વાત અમે કબુલ રાખતા નથી. ઘણા પ્રસંગે અમારે કંઈ કંઈ સાંભળવું પડે છે, સહન ન થઈ શકે તેવા શબ્દો અમારે ગળી જવા પડે છે. અમારો એ નિમિત્તે સંકલ્પ છે અને તેનો લાભ લેવા વીરાણી ગામ હજી તૈયાર હોય તેમ અમને જણાતું નથી. ગામના આગેવાનોને અમે વિનંતી કરી છે કે જ્યાં સુધી ગામની હયાતી હોય ત્યાં સુધી મડદાંને બાળવાનો જે ખર્ચ થાય તે ઉઠાવી લેવા અમે તૈયાર છીએ. મતલબ કે આપણી જ્ઞાતિમાં જેના મરણ થાય તેના શબને બાળવાનાં લાકડાં પુરા પાડવા અમે બંધાઈએ છીએ. વીરાણી ગામના ભાઈઓ પાસે ત્રણ વર્ષની મુદ્દત માટે અમારી આ માગણી ખુલ્લી છે અને તે મુદ્દત પુરી થયે વીરાણી ગામ અમારી વિનંતી જો ન સ્વીકારે તો અમે તે લાભ બીજા ગામને આપવાના છીએ (તાળીઓ). બંધુઓ ! આપની સમક્ષ આ વાત લાવી કોઈ મોટાઈ બતાવવાનો મારો ઈરાદો નથી પણ અંતિમ હેતુ એ છે કે અમારે અમારો સંકલ્પ જ્ઞાતિને જણાવવો જોઈએ અને તેથી મેં કહી દીધો છે. વીરાણી ગામના જે જે ભાઈઓ અહીં હોય તેમને અમારી વિનંતીનો વિચાર કરી જોવા હું ભલામણ કરું છું.

ઉપર પ્રમાણે કાર્ય ખલાસ થતાં ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર થયો હતો અને નીચે મુજબ બંને ઠરાવ ગામ રવાપરવાળા ભાઈ લાલજી સોમજીએ રજુ કર્યો હતો.

          ઠરાવ ૫ મો

          વિદ્યા એ સર્વોત્તમ શક્તિ હોવાથી તે પ્રાપ્ત કરવા કરાવવા અને પોતાના પુત્ર—પુત્રીઓને કેળવણી આપવા આ પરિષદ દરેક ભાઈને વિનંતી કરે છે, તેમજ જ્ઞાતિ આગેવાનો પાસે જે જે પ્રકારના ફંડો અથવા જ્ઞાતિના પૈસા હોય તેનો જ્ઞાતિમાં કેળવણી અર્થે સત્વર ઉપયોગ કરવા સભા ઠરાવ કરે છે અને તે માટે આગેવાનોને સુચના કરે છે.

પ્રમુખ સાહેબ, જ્ઞાતિ ભાઈઓ અને બહેનો,

          મેં કેળવણી સંબંધીનો ઠરાવ વાંચી જોયો તે આપ સર્વે ભાઈઓએ સાંભળ્યો છે. મારે તમોને પ્રથમ સમજાવી દેવું જોઈએ કે હું એટલો બધો કેળવાયેલો નથી પણ એક ઉમંગથી આપ ભાઈઓની સમક્ષ ઉભો થયો છું માટે મારા ટુટા ફીટા બે શબ્દો જે આપને કહું તે સાંભળશો.

          ભાઈઓ, કેળવણી — વિદ્યા વિશે એક વિદ્વાને કહ્યું છે કે :—

સાર્થક જન્મ તણું થવા સુધારવા નીજ કુળ

સદ્‌વિદ્યા સાધન ખરું સર્વ સુખનું મુળ.

          પોતાના જન્મનું સાર્થક કરવું હોય અને પોતાની જ્ઞાતિનું ભલું કરવું હોય — શુભ ચાહવું હોય તો સદ્‌વિદ્યા એ જ બધી વાતનું અને સુખનું મુળ છે.

          આપણી આવડી મોટી સાગર જેવડી જ્ઞાતિ ઉપર નજર કરશો તો આપણી નાત બીજી સુધરેલી નાતો કરતાં ઘણી મોટી છે પણ કેળવણીમાં ઘણી પછાત—છોટી છે. કેટલાક ભાઈઓ આપણા માટે કહે છે “પુરુષો સેંકડે પાંચથી દસ ટકા ભણેલા છે” પણ હું તો કહું છું કે પાંચ કે દસ તો શું પણ એકાદ કે બે ટકા પણ કોઈ પુરા ભણેલા નથી. જ્યાં પુરૂષોમાં આવી કેળવણી છે ત્યાં કન્યા કેળવણી — છોકરીઓને ભણાવવાની તો વાત જ કરવી ક્યાં રહી? બંધુઓ, આ શું આપણા જેવી વિશાળ જ્ઞાતિના માટે ઓછી શરમની વાત છે, હું સંપ્રમાણ કહું છું કે આપણાથી કેટલીક બીજી ઉતરતી જ્ઞાતિઓ કરતાં પણ આપણામાં વિદ્યાની ઘણી ખામી છે અને એ મોટામાં મોટી ખામીના લીધે જ આપણને અન્ય જ્ઞાતિઓ આગળ શરમાઈને નીચું જોવું પડે છે. તે કેળવણીનો જેમ બને તેમ સત્વર ઉપાય લો કે જેથી આપણી જ્ઞાતિનું મુખ ઉજળું થાય અને પીરાણાપંથ રૂપી જે કાળી ટીલી આપણા શીરે ચોંટેલી છે તે ઉતરે. આપણી જ્ઞાતિની અંદર જ જે કેળવાયેલા ભાઈઓ છે તેઓના મુખ કમળ ઘણાં તેજસ્વી અને પ્રફુલ્લિત જોવામાં આવે છે પણ જેઓ બીન કેળવાયેલા છે તેમને આજે કેટલો બધો પસ્તાવો થતો હશે તે તેઓના મુખ ઉપરથી જ જણાય છે.

          ભાઈઓ ! વિદ્યાનું સામાન્ય જ્ઞાન મેળવવાથી સંસાર વહેવારની અડચણો દૂર થાય છે. તેમ નવાં નવાં પુસ્તકો અને પેપરો વાંચવાથી કાંઈ ને કાંઈ નવીન શીખી શકાય છે. જેમ જેમ શાસ્ત્રો વાંચીને તેનો વિચાર કરવામાં આવે તેમ તેમ વિશેષ જ્ઞાન જાણી શકાય છે. આ દુનિયામાં ઘણા પ્રકારના દાન છે અને તે સર્વ દાનોમાં વિદ્યા દાન અતિ ઉત્તમ દાન છે. તેને જેમ જેમ વધારે દેવામાં આવે તેમ તેમ વધે છે અને તે બમણું થાય છે. બુદ્ધિશાળી અંગ્રેજોએ કેળવણી લીધી છે અને પોતાના પરિચયમાં આવનાર દરેકને તે કેળવે છે જેથી તેની વિદ્યા દિવસે દિવસે વધતી આવે છે અને તેના પ્રતાપે તેઓ આજે લગભગ અડધી દુનિયા ઉપર રાજ્ય કરે છે. આપણાથી ઉતરતી દરેક કોમો આજે કેળવણી લેવા માંડે છે ત્યારે આપણે ઘરના ખૂણામાં પડ્યા પડ્યા પીરાણાના પરચા યાદ કરીએ છીએ. અફસોસ ભાઈઓ, હવે પરચાની વાતો મુકો અને વિદ્યા લો અને પોતાના કુમળા બાળકોને કેળવો કે જેથી આપણે અન્ય જ્ઞાતિઓની હરોળમાં ઉભા રહી શકીએ. અતિશે દિલગીર થાઉ છું કે મારા બાપે મને ભણાવ્યો હોત તો જરૂરથી આખી જ્ઞાતિના ગામે ગામ ફરી જ્ઞાતિ ભાઈઓને જરૂરથી કેળવણીની જરૂરિયાત સમજાવત.

          બંધુઓ એક રશિયને કહ્યું છે કે કોઈ પણ દેશ અથવા પ્રજાને કેળવણી આપો એ કેળવણીની સાથે જ તેને ઉન્નતિ મળશે. તમારે તમારી જ્ઞાતિનો, તમારા દેશનો અને સાથે તમારો પોતાનો ઉદ્ધાર કરવો હોય તો જેમ બને તેમ કેળવણીનો વધારો કરો અને જેમ કેળવણીનો  તમારી જ્ઞાતિમાં, તમારા દેશમાં, તમારા ભાગમાં વધારો કરશો તેમ તેમ તમારામાં પૈસા—લક્ષ્મીનો વધારો અને તમારા બાળકોના આશીર્વાદ તમોને મળશે.

          ઉપરના ઠરાવને અનુમોદન આપતાં મુંબઈ યુવક મંડળના સેક્રેટરી ભાઈ રતનશી ખીમજીએ વિદ્યા પ્રાપ્ત કરવાની જરૂરિયાત સમજાવી હતી અને માત્ર ભાષા જ્ઞાનની ખામીથી કેટલું સોસાવું પડે છે તેનો એક દાખલો — તલાટી અને પટેલની વાર્તા આપી સમજાવ્યું હતું. વળી આ ઠરાવની પુષ્ટિમાં ભાઈ માવજી વાસણ માસ્તરે સારું વિવેચન કર્યું હતું અને રા. કે.બી.પટેલે કેળવણીના ફાયદા બતાવી બાળકોને ભણાવવાની અગત્ય સમજાવી હતી અને ત્યાર બાદ સદરહુ ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર કરવામાં આવ્યો હતો અને રાતના આઠ વાગે સભાની બેઠક બીજી વખત થવાની સુચના આપી સભા બરખાસ્ત કરવામાં આવી હતી.

          આજ બપોર પછીની મુલતવી રાખવામાં આવેલી બેઠકનું કામકાજ રાતના નવ વાગતાં ફરીથી શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. મંગળાચરણમાં બાળકોએ એક કવિતા ગાઈ હતી અને ભાઈ ભાણજી ડાયાએ કુળદેવીની સ્તુતિ કરી હતી તેમજ ભાઈશ્રી કે.બી.પટેલે પણ ઈશ્વરની સ્તુતિ કરી હતી જે પૂર્ણ થયા બાદ ઠરાવો પસાર કરવાનું કામ ચાલુ થયું હતું અને નીચે જણાવેલો ઠરાવ ગામ વીરાણીવાળા ભાઈશ્રી નારાયણજી રામજી ભાઈએ રજુ કર્યો હતો.

ઠરાવ ૬ ઠ્ઠો.

          છુટાછેડા એટલે છુટકાના રીવાજને નામે પ્રચલિત, અતિ શરમ ભરેલા અને નાલાયક રીવાજ તરફ આ સભા તિરસ્કારની દૃષ્ટિએ જુએ છે અને તેને સદંતર નાબુદ કરવા આ સભા દરેક જ્ઞાતિ ભાઈઓને આગ્રહપૂર્વક ભલામણ કરે છે.

          મે.પ્રમુખ સાહેબ બંધુઓ અને બહેનો. જે ઠરાવ મેં આપની આગળ રજુ કર્યો છે તે આપણી નાતની એટલી તો નાલેશી દેખાડનારો છે કે તે વાંચતાં જ મને તો ખેદ થઈ આવે છે. લગ્નની ગાંઠથી જોડાયેલા સ્ત્રી—પુરૂષો એકબીજાથી છુટાં કેમ પડી શકે એ વાત મારા તો ખ્યાલમાં જ આવી શકતી નથી. પરંતુ જ્યારે હું આપણી કોમની રહેણીકરણી વિશે ઉંડો ઉતરી જાઉં છું ત્યારે જે અનેક પ્રકારની અધોગતિ થઈ રહેલી છે તેના મુળમાં મને અધર્મયુક્ત બંધન નજરે પડે છે.

          ધર્મના સિદ્ધાંતો વિરુદ્ધ જ્યારે જનસમાજમાં રીતરીવાજો બંધાય છે ત્યારે તે જાતીઓને અધોગતિ પ્રાપ્ત થાય છે એટલા માટે શાસ્ત્રકારોએ કાયદાઓ બાંધતાં એ વાત હંમેશા કહેતા આવ્યા છે કે ધાર્મિક સિદ્ધાતોથી વિરુદ્ધ જતી હોય તેવી સ્મૃતિઓ નિયમો અથવા રીતરિવાજોનો સત્વર ત્યાગ કરવો એટલે આપને હું ટુકાણમાં જ કહીશ કે જે જે પ્રકારના રીવાજોમાં ધાર્મિક સિદ્ધાંતોનો અંશ જેટલા પ્રમાણમાં હોય તેટલા જ તે જનસમાજનું હિત કરી શકે. છુટાછેડાનો રીવાજ આપણને શરમ ભરેલો લાગે છે પરંતુ એ રીવાજ ક્યાંથી ઉદ્‌ભવે છે એનો વિચાર કરીએ તો આપણામાં અયોગ્ય અને અજ્ઞાન દશામાં થતાં બાળલગ્નો જ એ પાપનાં કારણરૂપ સમજાય છે. શાસ્ત્રોમાં જણાવેલી રીતે આપણી કોમમાં લગ્નો થતાં નથી અને તેને લઈ આવા દુઃખદ ઠરાવો પસાર કરવાની આપણને આજે ફરજ પડે છે. બેશક છુટાછેડાનો રીવાજ અનેક પ્રકારે નઠારો જ ગણાય અને તેના પ્રત્યે આપણે જેટલો તિરસ્કાર દર્શાવીએ તેટલો ઓછો જ છે. પરંતુ જેમ કોઈ પણ ઝાડને મુળમાંથી કાપી નાખ્યા સિવાય તેને ડાળા પાંખડાં ફુટતાં બંધ થતાં નથી તેજ પ્રમાણે બાળલગ્નથી જોડાયેલાં કજોડાંને લઈ આવા દુઃખદ રીવાજો બંધ થઈ શકે નહીં એ સ્વાભાવિક છે. મતલબ કે લગ્નનો પ્રાચીન ધાર્મિક પ્રથા જ્યાં સુધી ચાલુ ન થાય ત્યાં સુધી એ રીવાજ અપવાદ રૂપે રહેવાનો પરંતુ જો કોઈ અપવાદ એજ રીવાજનું સ્વરૂપ ધારણ કરી દે તો તો મહા અનર્થનું મુળ થઈ જાય. કેટલાક પ્રસંગે વરકન્યાના સંયોગો જોઈને તેઓ સુખી થાયે તે માટે આપણને તેમના છુટાછેડા કરી આપવાનું યોગ્ય લાગે છે. પરંતુ જ્યારે એ બાબત અધર્મ યુક્ત છે, આપણી ક્ષત્રિય કોમને નીચું જોવડાવનારી છે અને ઉચ્ચ હિન્દુ વર્ણમાંથી ટાળી દેનારી છે એવા એવા વિચારો આવે છે ત્યારે આપણા અંતઃકરણને દુઃખ થયા સિવાય રહેતું નથી.

          બંધુઓ, હું આપને કહી ગયો કે અપવાદ રૂપે જ છુટાછેડા કરવાનો પ્રસંગ આવે પરંતુ આપણામાં તો એ અપવાદ રીવાજનું જ સ્વરૂપ ધારણ કરી બેઠો છે. ઘણા પ્રસંગે તો વરકન્યાની મરજી વિરુદ્ધ ગેઢેરાઓ પોતાની જો હુકમી સત્તા ચલાવી જબરાઈએ તેમના છુટકા કરાવે છે તેમનું આ કૃત્ય કેટલું અમાનુષી લેખાય? તમે કદાચ સાંભળ્યું હશે કે આગળના જમાનામાં રાક્ષસો પણ આવા કૃત્યો કરતા નહોતા અથવા એવા પ્રકારની અધમ જબરાઈ એકબીજા પ્રત્યે વાપરતા નહોતા. જ્ઞાતિની અનેક બાળાઓ અને બાળકો આગેવાનોના આ ત્રાસથી ધ્રૂજી ઊઠે છે. વખતે ગેઢેરાઓની મરજી નહીં સાચવી શકાય તો તેમના છુટકા કરાવશે એવી ભયભીત સ્થિતિમાં આગેવાનોના અન્યાય અને અધર્મથી ભરેલા હુકમો મુંગે મોઢે પોતાની ઈચ્છા વિરુદ્ધ ઉઠાવી લઈ તેમના હુકમ પ્રમાણે અધર્મના માર્ગમાં પણ પ્રવૃત્તિ કરે છે. કેટલી અફસોસકારક અને દુઃખદાયક આપણી જ્ઞાતિની એ સ્થિતિ છે !

          આપણે સમજી શકીએ છીએ કે લગ્નના મુળમાં જ મનુષ્ય જીવનની સાર્થકતા રહેલી છે. અજાણ્યા અને દૂરથી આવેલા જેના માબાપો વચ્ચે કોઈ જાતની સગાઈ કે સંબંધ ન હોય તેમના પુત્ર પુત્રીઓ એકબીજા સાથે જોડાઈ એકબીજાના સુખ—દુઃખના સાથી બની આ સંસારને તરી જવા માટે લગ્નની ગાંઠથી જોડાય છે. આવા ઉચ્ચ પ્રકારનો આશય જેના ગર્ભમાં રહેલો છે તેવા લગ્નોની ક્રિયાઓમાં અને વરકન્યાની એકબીજા સાથે જોડાવાની ભાવનાઓમાં કેટલી પવિત્રતા અને કેવો ઉચ્ચ પ્રકારનો પ્રેમ હોવો જોઈએ ! લગ્નની ક્રિયાઓ પ્રસંગે જ્યારે તેઓ એકબીજાના સાથી બની રહી એકજ સ્વરૂપે આ સંસારમાં જોડવાની પ્રતિજ્ઞાઓ કરતાં હશે ત્યારે તેમનામાં કેટલી ઉચ્ચ પ્રકારની પ્રેમ જ્યોત પ્રગટ થતી હશે ! આ જ્યોત ઉત્પન્ન કરતી ક્રિયાઓ કરાવનાર શું ખાનાંના મુખીઓ જેવા હશે? બંધુઓ, એ ભાવ જ્યોત ક્યાંથી ઉત્પન્ન થાયે, જે સ્ત્રી—પુરૂષોનું જીવન ગેઢેરાઓના હાથમાં હોય, જે જ્ઞાતિ અધર્મના પોષકોની આંખે જ જોઈ શકતી હોય અને જે પ્રજા ગેઢેરાઓની પાપી ભાવનાઓ અને હુકમોને પોષવાની ગુલામીમાં જ સપડાયેલી હોય તેને વિચારની સ્વતંત્રતા ક્યાંથી હોય ! છુટાછેડા જેવા પાપી રીવાજો નાબુદ કરવાનું બળ તેને કેમ પ્રાપ્ત થાય ! જ્ઞાતિની દીકરીઓ તે તો ગાયો જ લેખાય એવા વિચારો ક્યાંથી આવે ! કસાઈ જેવાં કૃત્યો કરનારા જાલીમોના હાથમાંથી ગમે તે ભોગે પણ વરકન્યાઓને બચાવી લેવાની શક્તિ એવી નિર્માલ્ય પ્રજામાં ક્યાંથી હોય ! અનેક પ્રકારની આવી દુઃખદાઈ સ્થિતિઓ થઈ પડી છે અને અનેક પ્રકારના દુઃખો સહન કરવા છતાં પણ આપણે ઉતરતા જઈએ છીએ એનું મુળ ક્યાં છે તે આપ હવે સમજી ગયા છો અને તેને જડમુળથી ઉખેડી નાંખવા તમે પ્રયત્ન પણ કરી રહ્યા છો એ જાણીને આનંદ થયા સિવાય રહેતો નથી. પરંતુ હું આપને ખાસ આગ્રહપૂર્વક વિનંતી કરું છું કે છુટાછેડાનો રીવાજ ઘણો જ નીચું જોવડાવનારો અને અમાનુષી લેખાય. માત્ર ના ઈલાજે ખાસ કારણ હોય ત્યારે જ અને તે પણ અપવાદ રૂપે જ હોઈ શકે એ વાત ધ્યાનમાં રાખશો અને કોઈ દિવસ અપવાદને રીવાજ માની લેવાની ભુલ કરશો નહીં.

          ઉપરના ઠરાવને અનુમોદન આપતા ભાઈ ખેતા ડોસા પોકારે જણાવ્યું :— મહેરબાન પ્રમુખ સાહેબ, સદ્‌ગૃહસ્થો, માતાઓ અને બહેનો ! જે દુઃખદાયક ઠરાવ છુટાછેડા સંબંધીનો આપણી જ્ઞાતિના ઉદ્ધારક ભાઈ નારાયણજીએ રજુ કર્યો છે તે ઠરાવ આપણે જરૂરથી પસાર કરવો જોઈએ અને તે રીવાજ જેમ બને તેમ જલદી નાબુદ થાય તેમ કરવું જોઈએ, આ સભામાં બિરાજેલા સર્વ જ્ઞાતિ ભાઈઓને મારી એટલી જ અરજ છે કે આગેવાનો જે છુટકા કરાવે છે તેને સામે થઈ તેઓને જરૂરથી અટકાવવા જોઈએ કેમકે આપણા જેવી ક્ષત્રિય ગણાતી જ્ઞાતિને એ રીવાજ શોભતો નથી. ગેઢેરા સમજે છે છતાંય તે છુટકા કરે છે અને ગરીબ ભાઈઓને સતાવે છે તેનું કારણ પણ ખાસ ખિસ્સાં તર કરવાનું છે. તેઓ છુટકાને નામે નાણાં કઢાવીને પોતાના ખીસ્સાં તર કરી શકે છે તે બાળલગ્નનું કારણ છે. બાળલગ્ન ન થતાં હોય તો કજોડાં થાય નહી અને કજોડાં થાય નહી તો છુટકા કરાવવા પડે નહી કારણ કે તે રીવાજને લઈ પતિ—પત્નીનો ભાવ બાળકો સમજતાં નથી.  ગેઢેરાઓ પણ સમજતા નથી તે પણ બાળલગ્નનું જ કારણ છે કારણ કે તેઓના મગજ પણ તેવા બાળલગ્ન કરેલા માતા—પિતામાંથી જ ઘડાયેલા છે માટે ભાઈઓ હું તમોને છુટકાના વિશે શું સમજાવું. છુટકો કરે છે તે વખતે ફારગતી લખી દેવી પડે છે અને ફારગતીમાં ખાસ લખાય છે કે “આજ દિવસ પછી તમે મારી સ્ત્રી નહી ને હું તમારો પતિ નહીં” તમો ગમે ત્યાં જાઓ તેની આ ફારગતી કરી આપું છું. અરે ભાઈઓ કહો આવી રીતે આપણાથી થાય? આપણાથી નીચ ગણાતી જ્ઞાતિઓમાં પણ છુટકા થતા નથી પણ આપણા નીચ ગેઢેરાઓ એવા નીચ કૃત્યો કરે છે અને એક ધણી જીવતો હોવા છતાં પણ બીજો ધણી કરવાની છુટ આપી વ્યભિચાર કરતાં શીખવાડે છે. ભાઈઓ, શાસ્ત્રોમાં એક જ પતિ કહેલો છે તેથી બીજો ધણી કરે તો તે વ્યભિચારીણી થાય છે. તો બંધુઓ એક ધણી મરી જાય તો પણ બીજો ધણી કરી ન શકાય ત્યારે આપણા ગેઢેરાઓ જીવતો ધણી છતાં પોતાની દીકરીઓને બીજો ધણી કરવાની છુટ આપે છે. કહો ભાઈઓ આ વ્યભિચાર નહી તો બીજું શું કહેવાય? માટે સર્વે ભાઈઓ એક મત થઈ આ ઠરાવ પાસ કરશો એવી મારી તમોને ખાસ ભલામણ છે.

          ઉપરોક્ત ઠરાવને પુષ્ટિ આપતાં રાજમાન કે.બી.પટેલે એક અસરકારક ભાષણ કર્યું હતું અને આ રીવાજ કેટલો દુષ્ટ અને અમાનુષી છે તે તેમણે સ્પષ્ટ કહી બતાવ્યું હતું. તેથી જનસમાજ ઉપર તેની સારી અસર થઈ હતી અને સઘળા ભાઈઓની સંમતિ મળતા ઉપરનો ઠરાવ સર્વાનુમતે પસાર થયેલો પ્રમુખ સાહેબે જાહેર કર્યો હતો.